Zweide Weltkresch
(Sije op Stolberjer Platt)
un jeschrieve wie moch öt kallt
(Sije jeschrieve wie moch öt kallt)
Dr Zweide Weltkresch woch dr zweide jruuße Kresch em 20. Jahrhondöt, em däm all di damalije Jruußmächde vorwäggeld woore. Bes zm Joohr 2008 joov öt kenne Kresch, ä däm ösu völl Lüüh öm öt Lääve komme send. Bes 2008 wood alleen mä en dä Kresch met Atomwaffe jekämpfd. Usserdäm, watt ävver och at em Ischde Weltkresch passeerd woch, woode biolojische un chemische Waffe bönotzt.
D jenau Zaahl van d Duude us dr Zweide Weltkresch es net bkannd ävver öt weed dova ussjejange, dat tösche 55 un 60 Milliun Mensche hön Lääve voloore hand. Wä sisch jenau akkikt, wi dä Kresch aavleev, dä ställt vass, dat Kreschvorbräsche vöör völl Duude vorantwortlich woore. Völl Ziviliste twoore betroffe. Zosätzlich veel en di Zitt van dr Zweide Weltkresch dr Holocaust, watt met Konzentratiunslajer wi öt Konzentratiunslajer Auschwitz-Birkenau vorbonge es. Dörch dr Holocaust storve onjeväär 6 Milliun Mensche.
Dä Zweide Weltkresch vong z ongescheedliche Zitte a. Em Joohr 1937 jäng di Schösserei tösche Japan un China looß. Dat woch onjeväär 2 Joohr bevöör dr Kresch ä Europa ussbroch. Am 1. September 1939 övverveel Dütschland dr Nobberstaat Pole, dr Aavang van dr Zweide Weltkresch ä Europa.
Watt zm Zweide Weltkresch ä Europa vüürde
ÄndereUss dr Ischde Weltkresch woore Staate ä Europa entstange, di angisch woore als vöör dr Kresch. Dütschland, vöör dr Kresch en van di stärke Länder, kräät s drövver un mood zaahle un aavjävve. Mo kann sisch vörstelle, dat d Dütsche dat ösu flott wi möjelisch ändere woohle. En di Zitt koome d Nationalsozialiste met Adolf Hitler op d Büühn. Hitler kutt mulle un vorzalld, watt d Lüüh hüüre woohle. Ävver d NSDAP woohl völl mi als ö paar Jrenze zörät rökke. S woohle ön neu Struktur ä Europa opbouwe.
En di Zitt veehl zosätzlich d Weltweetschaftskriiß. D bes dohen stärke Staate vorloore a Jeweet. D Staate USA, Frankreich un |Ängland schoffe ö Süstem, dat oohne Dütschland usskoom. Em Versailer Vordraach wood Dütschland vörjeschrävve, wat öt z do hod. Öt joov kenn Diskussiun tösch Partnere. Öt joov mä önö Zäddel met Opjaave, di Dütschland aav z werke hod. D Onmodd ä Dütschland woch jruuß ävver öt joov kenne Wäch us d Schlamassel. Dütschland wood alleen d Schold an dr Kresch jejovve.
En di Zitt schleefe ävver och di Lüüh ä Europa net, di di Situatiun vöör sisch notze woohle. Su koom ä Italie Mussolini a d Macht un d NSDAP notzde d Probleme va Dütschland och, öm stärkr un stärkr z wääde.
Watt d dütsche Vörstellung woch, kutt met knappe Wööd beschrävve wääde als „Danzisch un Ovver-Schlesie mösse zöröck“.
D Situatiun van d NSDAP vöör dr Zweide Weltkresch
ÄndereD Ziile van d NSDAP losse sisch en ö paar Sätz opschriive:
- D Jüdde send an d Ischde Weltkresch schold.
- D internationale Finanzjüdde vororsache d schlääte weetschaftlische Situatiun va Dütschlands.
- Hitler ömschreev met dat Wood Sozialdarwinesmus dat Räät van dr Stärke, dr Schwache onger z bottere, ö Räät, dat hä spiir döck notzde.
- Hitlers Politik ziilde dohen, dr Oste onger sing Jewalt z brenge. Hä woohl dr Jermanetreck, dä no Süde un Weste jäng, no Oste länke. Hitlers Ziil woch dobeij Russland, dat hä Dütschland ongerwerpe woohl. Ö Böndness met Italie woch dr ischde Schrett. Sälvs an önö Bond met Ängland daat Hitler ön Zitt lang.
Watt vöör d NSDAP ön jruuße Roll spelld, woch, dat s d Kontroll övver d Armee krääte. Dat woch ee van d ischde Ziile.
Su stalld Hitler an d dütsche Armee dä Opdrach, ä 4 Joohr äsätzbar z see un d dütsche Weetschaf solld och no 4 Joohr en d Laach se, önö Kresch us z halde. Am 5. November 1937 saad hä:
Öt Ziil van d dütsche Politik es d Sescherung un dr Erhald van d dütsche Volksmass un s z Vormeehre. D dütsche Not hängd ävver van d Väälende Plaatsch aav. … D dütsche Zokonft weed doher mä dörch d väälende Plaatsch ussjelöößd. … D enzije Lösung litt dorän, neue Läävensraum z jewänne. … Dat lätt sisch ävver mä dörch Jewalt lüüse … dann bliid mä noch di Antwood op d Vroch „wann“ un „wi“. Solld dr Vüührer noch am Lääve se, dann su es öt singe Beschloss, spiidestens bes 1943/1945 d dütsche Raumvrooch z lüüse. Öm d militärpolitische Vrooch z vorbessere, moss op jädde Val löt ischde Ziil d Vorwäggelong en önö Kresch se, d Tschechei un Österreich mööte neerjeworpe wääde, öm sisch d Siije no Weste vreij z halde.
Met di Wööd hod Hitler at dütlisch op d Vorbräche henjewesse, di hä vöör hod.
No öt Münchener Aavkomme vam September 1938 hod Hitler dr Ängländer Chamberlain jesaad, dat hä känn Anspröch op Jebiite ä Europa mi höd. Dat woch ävver jeloore, denn at em September 1939 jrevv hä Pole a.
Ävver net mä ä Dütschland ändernde sisch di Lach un d Faschiste trokke a Läähr. Mussolini schaffde öt 1922, si Rejiim ä Italie op z bouwe. Ä Spanie joov öt tösche 1933 un 1939 önö Bürjerkresch, us däm Franko als Jöwänner hervörjäng.
Ä Dütschland woch ät am 30. Januar 1930 ösu witt. Hitler övvernomm d Macht, wood Reichskanzler un bouwde ö Schräckensrejime op. Oohne völl z vroore, schnappde öt Dütsche Reich sisch 1935 öt Saarland, 1936 öt Rhingland. Kott dono, am 12. Määz 1938 braad hä Österreich zo Dütschland un och öt Sudeteland woch net vöör häm sescher, wi sisch am 1. un 2. Oktober 1938 zeechde. Dat dat oohne jruuße Probleme jäng, loch an di Politik, die d Ängländer un Franzuse zo di Zitt bedreeve. Dobeij bleed öt och, als Dütschland sisch em Vröchjoohr 1939 dä Räst van d Tschechei onger dr Naahl riss. Sujar Litaue joov no als Dütschland sisch öt Memelland nomm. Alles vorleef oohne Schwierichkeete vöör Dütschland. Di angere helte d Uuhre stiif.
Dütschland jäng ävver noch önö Schrett wiir. D Slowakei wood önö eeje Staat, ongerstötzd va Dütschland un kenne traude sisch ä Europa d Mull op z maache.
1939 ongernomm Hitler dr leitzde Schrett bevöör dr Zweide Weltkresch los jo kutt. Hä schloss met Stalin önö Vordrach, dr Nichtangriffspakt, dä zosaat, dat sisch beede Staate net ajriife wööde. Zosätzlich stäng em Kleenjedrockte ävver noch, wi Europa onger di beede Staate opjedeelt wäde solld. Dä Deel van dr Vordrach krääte angere ävver net z lääse. Dä bleed jöheim. Watt dohänger stäng, dat woch, dat Pole tösche beede Staate opjedeelt wäde solld un Finnland, d Staate em Baltikum un Rumänie a Russland valle solld. Ävver Hitlers Jedanke woore noch janz angisch. Hä woohl d Weltherrschaf ha.
Op di anger Siij van d Welt, ä Japan, soch öt och net jott us. 1936 ongerzeechnede Dütschland un Japan önö Vordrach, dä beede Staate jäje dr Kommunesmus aavsescher solld.
Dr Kresch jäje Pole
Ändere
Am 1. September öm 4:45 Uhr jäng dr Zweide Weltkresch em Joohr 1939 los. Dütsche Soldate jreffe Pole a, wobeij dat Land dörch d Anjreff övverraschd wood. Önö Kresch woch ni erkläärd woode. Em Jäjedeel. Hitler däng ösu, als ov Pole dä Kresch ha woohl, dö Dütsche wärm un wärm jeärschd höd, sälvs Agreffe simeliird höd. Dobeij hod d Armee va Pole, di zwar völl Soldate hod, ävver mä ald Waffe besoss, kenn Schangß jäje d dütsche Armee. Ängland un Frankreisch erklärde Dütschland am 3. September 1939 dr Kresch, womet di anger zwei Jruuße ä Europa, Russland held sisch jo wäje singe Vordrach met Hitler noch us dr Kresch öruss, en dr Zweide Weltkresch vorwäggelt woode.
Am 17. September] 1939 woch öt met Pole vorbeij. D Rejiirung woch aavjehouwe, d Armee jeschlaare. Watt em Weste Dütschland jemaad hod, dat däng em Oste Russland. Frankreisch un Ängland hand em Jäjezoch ävver wäje dä Ävall Russlands ä Pole öt russische Reisch ni dr Kresch erklärd.
Am 28. September joov d Hauptstadt Warschau op. En di Naat dovöör hod d dütsche Luftwaffe d Stadt met Bombe övverschott un völl dova kapott jemaad.
Am 8. Oktober 1939 deelden sisch Dütschland un Russland Pole op, d Viirde Deelung va Pole, wi spiir jesaad wood.
Vöör öt do läävende Volk vong en schlemm Zitt a. Dütschland brudde dörch dä Kresch Zwangsarbeeder, di zo Dusende us Pole no Dütschland jehold wood. Usserdäm läävde ä Pole völl Jüdde un dä Hass va Hitler jäje Jüdde troff komm ö Land mi wi Pole. Dr Holocaust woch komm schlämmer z erlääve als ä Pole.
Ävver och em Oste va Pole jäng öt öt Volk schläät. D Russe botternde all di Lüüh onger, di jäje dat Rejiim wore un völl Lüüh storve dobeij.
D Westfront 1939
ÄndereAls Frankreisch Dütschland dr Kresch erkläärde, da drong sing Soldate en öt Saarland vöör, dat van d Dütsche jo 1935 zöröck jeholld woode woch. Di Dütsche kämpfde net, s trocke sisch mä bes an dr Westwall zöröck. Öt veel bo kenne Schoss. Hitler plande net, van di Ställ us jäje Frankreisch z kämpfe. Hä woohl dörch Holland un Beljie no Frankreich vörstüsse. Us dä Jrond woch öt em Saarland reuisch. Öt wood van önö Setzkresch jesproche. Ä Pole leef öt ävver net ösu jlatt wi Hitler dat jehoffd hod. Us dä Jrond vorschob hä da Anjriff op Frankreisch wärm un wärm. 29 mol wood „spiir“ jesaad.
Ongerneehme Weserübung, dr Vall va Dänemark un Norweje em Joohr 1940
Ändere
Onger dr Naam „Ongerneehme Weserübung“ vorstehd mo d dütsche Invasiun ä Norwege un Dänemark am 9. Aprel 1940.
Watt enteresserde d Dütsche an beede Länder? Öt joov a Skandinavie önö Hoov Iiserärz, dat Dütschland vöör dr Kresch brudde, dänn Panzere woode us Iiser jebouwd un Dütschland hodd komm eeje Quelle dovör. Usserdäm besooße beede Länder jruuße Hääfe, di d dütsche Marine bruche woohl. Domet hoffde Dütschland d z erwaadende Blockade Änglands va dütsche Hääfe z ömjo. Je mi Hääfe Dütschland onger sing Fitische hodd, je mi Möjelichkeete besoss dat Land Zojang zm Meer z ongerhalde.
Suwohl Dänemark als och Norweje helde sich us dr Kresch ä Europa öruss, Dänemark hod sujar önö Vordrach met Dütschland ongerschrevve, dat sisch beede Staate net ajriife wööde. Dänemark un Norweje wore neutral. Dat held Hitler ävver net dova af, am 9. Aprel 1940 ä z valle.
Dänemark woch zwar dörch singe Jeheimdeenst övver dütsche Plän informeerd woode, dat dütsche Soldate jätt jäje öt Land vöörhodde ävver Dänemark röörde sisch komm als am 9. Aprel dr Brassel losjäng. Jeschooße wood komm un am 10. Aprel joov Dänemark at op.
Ä Norweje soch d Laach ajisch us. Dat Land kämpfde un öt joov völl Vorluste op beede Siije. Su storve alleen beij d Schlach öm d Stadt Narvik op dütsche Siij 200 Mann, op norwejische 400. 10 dütsche Scheffe un 2 norwejische un 2 änglische woode vorsänkd. Ävver och öm völl anger Städte wood jekämpfd.
D Invasiun ä Dänemark un Norweje woch vöör d Marine önö Schlaach en öt Jesesch. Huch Vorluste beij Mensche un Scheffe zeechde, dat Dütschland kenn Seevahrernatiun woch. Trotzdem holp d Invaiun Dütschland, övverhaupt dr Zweide Weltkresch dörch z stoo. Oohne dat Iiserärz va Norweje hödd mo no kotte Zitt ke iiser vöör Panzere un Waffe jehad.
Russland övvervälld Finnland em Joohr 1939/1940
Ändere
Beij dä Kresch, dä och Wenkterkresch jenannd weed, hat Russland singe Nobber Finnland övvervalle. Hä vong am 30. November 1939 a un duurde bes zm 13. Aprel 1940.
D Russe hodde jeplant, janz Finnland z erobere, watt ävver net fluppde. Öt woch d Finne sujar ön Zitt lang jelonge, d Russe op z halde. Isch em Februar 1940 woch öt d Russe jelonge, wichtije Positiune van Finnland z bösätze. Am 13. Februar 1940 ongerzeechnede beede Länder dr Vordrach va Moskau, dä rejelde, wi beede zo önanger stönd. Finnland joov önö jruuße Deel va si Land op, bleed ävver önö onavhängije Staat.
Beij dä Övvervall storve öm di 70.000 Finne övv woode vorletzt. D Zaahl van öm öt Lääve komme Russe woch völl hüüdr, wood ävver ni bkannd jejovve.
Beij dä Kresch zeechde sisch, dat d russische Armee schleet orjaniseerd woch. Dat vüürde dozo, dat ön jruuße Ömorjanisatiun stattvong. D Dütsche krääte dat ävver komm met un ongerschätzde opjrond van d Schwirichkeete di Russland ä Finnland jehad hod, d Stärke van d russische Armee. Dä Väähler hand völl dütsche Soldatem et hön Lääve bezaahle mösse.
Dr Westveldzoch
ÄndereOnger dr Naam Westveldzoch vorsteehd mo dr Anjreff Dütschlands op d Länder Holland, Beljie, Luxemburch un Frankreisch em Mai un Juni 1940.
At 1936, dat heecht kott nodäm Dütschland en öt Saarland ämarscheerd woch, erkärde sisch Belji vöör neutral un woohl us all d Ärjer öruss jehalde wääde. Jlichziitisch joov öt ävver met d westlische Staate önö Jeheimvordrach, dä hölp zosaad.
D Franzuse joov d Richtung vöör un plande känne Anjriff vöör 1941. S woore sescher, dat d Maginotlenisch önö dütsche Anjreff ophalde wööd un Richtung Beljie stänge jenoch Soldate, öm och do vöör Secherheed z sorje.
Ä Dütschland hod Hitler entscheede, direkt no dr Anjreff op Pole ä Frankreich ä z marscheere. D dütsche Armee kräät d Müll komm zo. All vörliijende Zaahle sproche dojäje, sunne Kresch jewänne z könne. Hitler bestäng ävver dorop un beij d Jeneräle vong ön weld Planerei a. Dobeij joov öt ävver mi un mi Probleme, su dat Hitler 29mol vorschiibe mood. Watt kloor woch, dat es, dat beede Siije bes an d Zäng bewaffnet woore. Dobeij spellde Panzere un Vluchzeuje ön völl jrüüßere Roll als noch em Ischde Weltkresch.
Am 10. Mai 1940 öm 05:35 Uhr jäng öt los. En Deele van Beljie un Holland leev öt jott vöör d Dütsche ävver döck wood och schwoch jekämpfd un völl dütsche Soldate vorloore hön Lääve. Bombe veele op d jruuße Städte. Alleen Rotterdam troffe am 14. Mai 1940 97 Tonne Bombe, di us Vluchzeuje aavjeworpe woode, 814 Mensche storve dobeij. Am 15. Mai woode d Kapitulatiun va Holland ongerzeechnet. D Könnijin va Holland hod öt Land at vorlosse. Am 17. Mai veel Brüssel un am [28. Mai 1940 wood d beljische Armee äjeschlooße un d Soldate zsamme met dr beljische Könnig Leopold III. jevange jenomme.
D dütsche Soldate wore ösu flott dörch Beljie dörch, dat d Ängländer un Franzuse beij Dünnkerrsche äjökässeld woode.
D dütsche Armee schaffde öt dörch d Ardenne bes an d Maas vörzöstüsse. Am 12. Mai, knapp 57 Stond no dr Bejinn van dr Anjreff stänge dütsche Soldate an d Maas. Met d Hölp van d Luftwaffe dronge dütsche Soldate am 13. Mai] 1940 övver d Maas vöör. Am 27. Mai vonge di a, onjeväär 330.000 Soldate z evakuiire.
Am 5. Juni trocke d Dütsche jäje Frankreisch un at am 14. Juni stänge d ischde Soldate ä Paris, dat oohne jruuße Kämpfe äjenomme wood. Am 17. Juni erkläärde Frankreisch, dr Kresch vorloore z ha.
Dä janze Kresch hod mä 6 Wääche un 3 Daach jeduurd. Hä kooßde ävver dat Lääve va 135.000 alleiirde Soldate un 46.000 dütsche Soldate vorloore hön Lääve. Dörch dä Kresch wood Frankreisch ä 2 Deele opjedeeld. Dr Norde un Weste woch va Dütschland besatze un dr Süüde un Oste bleed ä französische Häng. Dat Nobberland Schweiz woch wiir onavhängisch un wood va Dütschland ni besatze. Charles de Gaulle orjaniseerde dr französische Weerstand jäje d Dütsche.
D Schlacht öm Ängland
ÄndereD Schlacht öm Ängland woch önö Luftkresch un solld d Invasiun vörbereite, zo di öt ävver ni komme es. D Schlacht öm Ängland wood als Ongerneehme Seemöwe bezeechnet.
Watt d Dütsche vorsoode, woch, d änglische Royal Airforce, watt op Ripuaresch Röjal Ärforß ussjesproche weed, en d Knee z zwänge. Di hodde d Ängländer en kotte Zitt opjebouwd, öm sisch besser jäje Anjriffe wääre z könne. Pilote hodde s sälvs net jenoch un btrocke di us anger Länder wi Frankreisch, d USA, Pole, d Tschechoslowakei un dr janze Commonwealth. D Röstung schaffde öt en kotte Zitt övver 1400 Kampfvluchzeuje z bouwe. Hitler stald sisch vöör, d kapott z schösse un dann höd Ängland dr Modd vorloore un wööd oohne völl z kämpfe opjävve. D dütsche Luftwaffe jreff döck Ängland un do besongisch d Vluchhääfe a ävver dr Dörchbroch koom dobeij net öruss. Bei d Schlacht öm Ängland tösche dr 10. Juli un 31. Oktober 1941 had kenne jewonne. Öt koom ö Patt öruss. Völl Wesseschaftler saare ävver, dat Hitler di Schlacht vorloore hod, denn öt ischde mol hod hä önö Kresch net jewonne.
Övver di Jrönd, wisu kenne di Schlacht jewonn weed jestredde ävver völl Lüüh saare, dat d Dütsche net d jruuße Städte bombadiire sollte. S hödde d Radarstatiune onger Beschoss nämme mösse. Dat passeerde ävver völl z spii un z sälde. Su storve zwar völl Ziviliste, alleen ä London un Bristol koome 32.000 Lüüh öm, ävver önö Dörchbroch woch dat vüür öt anjriffende Dütschland net.
Dr Balkanveldzoch em Joohr 1941
ÄndereJugoslawie
Ändere
Em Balkanveldzoch, dä als Ongernehme Marita leef, jäng öt am 6. Aprel 1941 looß. Dütschland jreff Jugoslawie un Jriicheland a. D Italiäner un d Unjarn holpe dobeij.
Beij dä Anjreff met 33 Divisiunen woohle d Dütsche önö Bletzkresch dörchvüühre, dä hön jo at döck jeholpe hod. Am 6. Aprel 1941 öm 5.15 Uhr jäng öt looß. Met 680.000 Soldate veele d Dütsche, oohne zvöör önö Kresch erklärd z ha, ä Jugoslawie un Jriicheland enn. Mi als 1100 dütsche un övver 300 Vluchzeuje us Italie woode äjesatze. D Jugoslawe hodde övverhaupt kenn Schangß. Va alle Siije wood ajejreffe. Bombe veele op all jruuße Städe un öt joov hömmele va Duude. Am 17. Aprel ongerschreeve d Jugoslawe hön Kapitualtiun.
Dat Land wood ä 10 Deeler ongerdeeld. Su entstäng önö onaavhängije Staat Kroatie. Och ö Serbie wood jebeld ävver övverall mischde d Dütsche met un em Jrund woore dat mä Vasallestaate, di op öt Papiir entstänge. Ä völl van d Länder koom öt z jruuße Kreschvorbreche, Konzentratiunslajere woode jebeld un völl Mensche storve.
Partisane, zo dönö och Tito hehood, vorsoote, öt d Besatzer ösu schwoch wi möjelich z maache.
Jriicheland
ÄndereAm 6. Aprel 1941 dronge dütsche Truppe no Jriicheland vöör. D Jeojrafi van öt Land maade öt d aajrifende dütsche Soldate schwöder, Erfolje z ha un öt joov wärm völl enkele Anjreffe. Am 23. Aprel 1941 kapituleerde Jriichenland. Dat soore ävver net all Offiziire Jriichelands ösu un öt joov noch ön zweide un ön dreide Kapitulatiun, di am 23. Aprel ongerschrevve wood.
Janz z Äng woch d Kresch ävver noch net, denn op di Insele wood noch bei en dr Mai öränn jökämpfd.
D Alleiirde vorloore beij di Kämpfe öm d 12.000 Mann, d Dütsche öm d 2500 Soldate.
D janze jriichische Armee met övver 400.000 Mann wood zo Kriigsjevangene. Domet kutt Hitler ävver nüüß aavange un leed s spiir wärm vreij.
Dr Övvervall van Russland
Ändere
Am 22. Juni 1941 broch dr Kresch an d russische Jrenz us. Dat woch onjeväär enne Mond spiidr als öt jepland woch. Usslöser woch dr Balkanveldzoch, dä länger jeduurd hod als Hitler vörjesee hod. Di vorloore Zitt leet sisch ävver net opholle, su dat d va Hilter vörjejovve Ziile net erreichd wääde kutte.
Am 22. Juni 1941 dronge 141 Divisiune op russische Boom vöör, di sisch ä 3 Deele opspalte sollde. D Jrupp Nord hod di Opjaav, öt Baltikum un spiir Leninjrad onger sing Jewalt z kriie, d Jrupp Medde, di bes no Moskau vördränge solld un d Jrupp Süd, di d Ukraine platt maache solld.
D Russe woohre net op önö Anjreff jevasst. Völl Soldate erjovve sisch un d dütsche Soldate maade jo Fortschrett, su dat s witt no Russland vördränge kutte. Isch no enn Wääch, am 29. Juni vorsoote d Russe sisch z berappele. En di Zitt woch ävver Minsk at äjökesseld woode un veel kott dono ä dütsche Häng. Sälvs em September, am 26. veel Kiew, soch öt noch net schläät vöör Dütschland us. Ävver dann vong dr Wengkter a un domet koom z isch Räähn un dann Schneij. Us dr vaste Boom wood Schlamm, di Autos bleeve stäche un öt woch kom ö Wiirkomme. D meetsde Divisiune, di op dr Wääch no Moskau woore, bleete em Schlamm stäche un dr Jedanke, vöör Wengkteraavang Moskau äzönämme, wood vallejelosse.
Am 5. Dezember 1941 vong dr Jäjeschlaach van d Russe onger dr Jeneral Schukow a. Hitler joov d Order, d Positiun z halde ävver dat klappde net un d dütsche Soldate woode wiir un wiir zöröckjedeut. Watt d Dütsche hoffde, woch, dat d Waffeproduktiun va Russland dörch Bombe kapottjemaad wäde kutt. Di hodde d Waffeproduktiunsstätte ävver hänger dr Ural vorlaat, su dat d dütsche Luftwaffe nüüß ussrichte kutt.
Em Süde schaffde öt d dütsche Armee onger huch Vorluste bes no Stalinjrad dörchzkomme. Am 23. September veele d ischde Bombe op d Stadt un dütsche Panzere röckde en d Vöörstadt enn. Öt vong önö Kampf va Huuß zo Huuß a, dä dozo vüürde, dat zwar 90 % van d Stadt en dütsche Häng woch, dat ävver van di Stadt bo nüüß mi övverich bleed.. Alles woch kapottjeschooße woode. No ön Jejenoffensive van d Russe am 19. November wood d 6. Armee äjeschlooße. Medde Januar 1942 jreffe onjeväär 1 Milliun russische Soldate dr Kessel va Stalinjrad a, d Armee wood ä 2 Deeler jedeeld un di Situatiun ä Stalinjrad wood jedde Daach schlemmer. Am 2. Februar joov Jeneral Paulus op un 100.000 dütsche Soldate jänge ä Jevangeschaft. Mä 6.000 övverläävde dat un koome no Heem zöröck.
Am 21. Februar 1942 vorsoote d Dütsche önö Jäjeanjreff un ön scheen z jelinge, vorloore Jebiite zöröck z jewääne. Dobeij koom öt beij d Schlacht öm Kursk zo d jrüützde Panzerschlacht, di d Menschheed jeseeh hod. Erfolje duurde ävver net lang un d Dütsche moote sisch zöröcktrekke. D Transportwääje woore ösu lang woode, dat dr Sprit ussjäng, d Waffe koom noch Munitiun hodde un sälvs net jonoch Eiße vöör d Soldate jelävverd wääde kutt.
D Dütsche hodde su huch Vorluste, dat s döck jarnet mi zöröckschlaare kutte. Am [3. Juli 1944 woch Minsk vöör d Weehrmacht vorloore. Övverall broch d Front en.
Am 1. Aujust 1944 ongernomm d polnische Heemötarmee önö Opstand ä Warschau, dem d Dütsche net ongerbänge kutte. S woore z schwach dozo woode. Aavang 1945 drong d russische Armee va Warschau kommend no Norde vöör un schnett Ostpreuße aav un aavangs Januar stänge s onjeväär 80 km vöör Berlin. Am 25. Aprel [1945 wood van d Russe dr Reng öm Berlin jeschlooße. Als sisch am 30. Aprel 1945 Adolf Hitler sälvs öt Lääve noom, hod dat Rejiim singe Vührer vorloore un 2 Daach spiidr, am 2. Mai 1945 joove d Dütsche Berlin op.
D Äjriife van d USA em Joohr 1941
ÄndereAm 7. Dezember 1941 jreff Japan ä Pearl Harbor d Scheffe van d USA a un 4 Daach spiidr, am 11. Dezember 1941 erklärde Deutschland dat Land USA dr Kresch. Opjrond van d joo Beziehunge tösche Ängland un d USA beschlosse beede Siije, z isch jäje Dütschland z kämpfe, watt Ängß 1942 passeerde.
Kresch ä Nordafrika
Ändere
Am 31. Määz 1941 jreff Erwin Rommel met sing Soldate d Ängländer ä Afrika a, di d Italiäner öt Lääve schwoch jemaad hodde. Hä siichde zwar ö paar mol ä Libye ävver dr jruuße Dörchbroch woch dat net. Kämpf woode jewonne, angere vorloore.
Als d janze Schösserei nüüß braad, entscheed sisch Rommel, övver Äjüpten no dr Sueskanal vörzostüsse. Dat scheen och z fluppe ävver beij El Alamein bleete d dütsche Soldate hange. D Ängländer starde önö Jäjeanjreff un d Dütsche moote sisch zöröckträcke.
Am 8. November lande Soldate us d USA ä Marokko un öt entstäng önö Zweifrontekresch, däm d Dütsche net jewaaße wore. Am 13. Mai 1943 woch Nordafrika vorloore.
Italie tösche 1943 un 1944
ÄndereAm 10. Juli 1943 lande d Alleiirde ä Sizilie un öt duurde net lang, bes Mussolini sing Macht vorloor. Am 3. September krääte d Ängländer öt Festland onger d Vöss. Als d Italiäner önö Waffeställstand voreinbaarde, övvernomme d Dütsche d Macht un am 10. September Rom besatze, Mussolini wood bövreit, no Ostpreuße jebraad un vüürde spiir önö van d Dütsche ongerstötzde Rejiirung ä Norditalie. 5000 Italiäner woode van dütsche Jebirchsjäjer erschosse, als sisch italiänische Soldate ä Jriicheland erjovve hodde.
D Dütsche kämpfde vorbesse ävver ön italiänische Partisanearmee mit öm d 250.000 Vraue un Männer, di jäje d dütsche Armee woch, held d Wehrmacht ä Schach. Dodörch, dat d Alleiirde ä Sizilie ajreffe, wood dr Kresch möjelischerwiiß vorlängert, denn d Dütsche hodde d Möjelichkeet, Waffe un Munitiun z beschaffe.
Am 25. Mai wood Rom van d Alleiirde äjenomme, d Dütsche hand Rom am 4. Juni oohne z kämpfe vorlosse. Dütsche Soldate trocke sisch bes en d italiänische Alpe zöröck.
D Westfront
Ändere
Am 6. Juni 1944 landete d Alleiirde en d Normandi. 6700 Scheffe un 13.000 Vluchzeuje woode dobeij äjesatze. Öt joov völl Duude un Vorlätzde. En d ischde Daach woche d Ärfolje van d Alleiirde mä kleng. Besongisch d Amerikaner vorloore völl Soldate.
Am 15. Aujust [1944 joov öt ön zweide Invasiun van d Alleiirde ä Südfrankreisch. S röckde flott vöra. Am 25. Aujust 1944 koom Paris wärm än d Hand van d Alleiirde. Hitler hod zwar bevoohle, dat di Stadt janz kapott jemaad wäde solld ävver jottseidank wore d dütsche Jeneräle ösu vornönftisch un hand dat net jedonn. Va Paris us jäng öt vlott vöra un am 3. September wood Brüssel bövreit, enne Daach spiider Antwerpe.
Am 21. Oktober 1944 veel Oche, d ischde dütsche Stadt. Övver dr Rhing jäng öt am 7. Määz 1945 beij Remage, wo d börömt woode Bröck va Remage öt Övversätze leet maade.
Am 25. Aprel 1945 troffe sisch d Amerikaner un d Russe ä Torgau. Am 30. Aprel veel Münche, am 22. Aprel hodde französische Soldate Stuttjart bövreit.
Öt Äng van der Zweide Weltkresch ä Europa em Joohr 1945
ÄndereD ischde Teilkapituatiun van Dütsche troon am 5. Mai 1945 ä Kraft. S wood va Hans-Georg von Friedeburg ongerzeechned. Am 7. Mai 1945 koom öt dörch d Ongerschref va Alfred Jodl zr Jesamtkapitulatiun van d janze Armee. Am 8. Mai 19450 öm 23:01 Uhr troon s ä Kraft. Domet woch dr Zweide Weltkresch ä Europa z Äng.
Impressiune us dr Zweide Weltkresch ä Europa
Ändere-
Dütsche Soldate ä Stalinjrad -
Russe kämpfe öm Stalinjrad -
Op d Flucht
