Adolf Hitler
(Sije op Stolberjer Platt)
un jeschrieve wie moch öt kallt
(Sije jeschrieve wie moch öt kallt)
Adolf Hitler (* 20. Aprel 1889 ä Braunau am Inn; † 30. Aprel 1945 ä Berlin) woch önö dütsche Politiker. 1921 wood hä Chef van d NSDAP un 1933 Reichkanzler van öt Jross Dütsche Reich. Hitler wood zm Diktator, woch vöör dr Holocaus vorantwortlich. Hä braad sich 1945 ä Berlin öm.
Sing Kenkheed
Ändere
Hitlers Famelisch stammde van d Jrenz zo Böhme. Hä koom öm 18:30 Uhr am 20. Aprel 1889 en d Weetschaf Pommer als viirdes va säähs Kenger zr Wält. Singe Papp hosch Alois, sing Mamm Klara. Van di 6 Kenger woode ävver mä Adolf un sing Schwästr Paula erwaahße. Di angere storve vreuer. Adolf hod ävver noch 2 unehelije Jeschwistere.
Hitlers Stammboohm es net jeseschert. Su woss Hitler net, wä singe Jrusspapp woch. Hitler vorsooht immer, sing Vorjangeheed z vortusche.
Als Kengk trock Hitler döck öm. Z isch no Passau, dann no Lambach un dann no Linz. Dr Berof als Zöllner va singe Papp maade dat nüdisch. Hä woch ö schläät Schüllkengk un mood sujar Schülljoohre no wiederholle. Als singe Papp storv, boohn d Schüll sing Mamm a, Hitler z vorsätze. Hä mööd ävver dovör d Schüll wäähßele. Dat däng s och un hä besood d Realschüll ä Speyr. Dat klappde ävver och net un hä vlooch met 16 Joohr ohne Avschloss van d Schüll.
Als jonge Mann
Ändere1907 besoot hä d Malerschüll ä Wien. Hä schaffde ävver d Opnahmepröfung net. Och önö zweide Vorsuch fluppde net. Hitler bleed noch ön Zitt ä Wien. Sing Mamm woch en d Zweschezitt jestorve un häm trock nüühß mi en sie Heemöt. Hä vorsooht net, noch ens önö Berof z erliire.
Ä Wien liirde hä d Schrefde va Liebenfels kenne un domet singe Rassewaahn. Ä häm entstäng dr Jedanke, dat d Arier die beitzde Mänsche wöre.
Als sing Mamm jestorve woch un hä an d Schüll net opjenomme wood, jäng häm öt Jeld us. Hitler woch jezwonge, ö Obdachluseheim op z söcke. Mä met öt Moohle van ö paar Beldcher vordeehnde hä ö paar Jröchelcher. Damols hassde hä d Jüdde ävver noch net ösu. Su es bekannd, dat hä döck Belder an Jüdde vorkoovde.
Am 5. Februar 1914 wood hä no öt Militär ä jö trocke. Dr Ischte Weltkresch broch us un hä melde sisch als Soldat.
D Zitt van dr Ischte Weltkresch
ÄndereMet 25 Joohr hot Hitler Spass dora, dat dr Kresch ussbroch. Am 16. Februar troon hä d bayrische Armee beij. He hot hä ischte Ärfolje un wood zm Jefreide jemaad, kräät sujar öt Isere Krütz 2. Klass vorlinnt. 1916 wood hä vorlätzt un koom en ö Krankehuuß.
Als hä do entlosse wood, vreude Hitler sisch wärm dorop, kämpfe z dörfe. Flott veel hä op un kräät ö paar Orde. So wood häm öt Iserne Krütz 1. Klass vorlinnt.
1918, kott vöör öt Äng van dr Kresch, wood Hitler beij önö änglische Anjreff met Jeffjas vorletzt un mood wärm en ö Spital.
Hitlers Opsteech en d Politik
ÄndereÖm net no öt Militär wärm op d Stroß z setze, vorsoot Hitler ösu lang als möjelisch, en d Kasern bliive zu dörfe.
Öt duurde net lang, do kräät hä ischde Kontakte zo Ernst Röhm. Dä sooch ä häm önö Käll, dä nationalestische Idee onger öt Volk bränge kutt. Hitler wood ussjebeld, vöör önö Hoof Lüüh mulle z könne. Usserdem brudde s häm als Spetzel, öm z ervahre, watt en anger Parteie vöörjäng.
D DAP wood op häm opmerksam un Hitler troon dönö 1919 beij. En di Zitt wuss och sing antisemitsche Vörstellung. Dörch Hitlers Hölp woss d DAP mi un mi. 1920 benannt s sisch en NSDAP öm. 1921 jaahrde Hitler d Parteichefs zm Deuvel un wood sälvs Vörsetzende.
D weetschaftliche Situation ä Dütschland woch siihr schläät un Hitler erwaade, dat sing politische Idee van öt Volk ongerstötzt wööde. So putschde hä met sing Vrönde am 8. November 1923 ä Münche. Vöör häm wood dat ävver önö Schlaach en öt Jeneck. Am nächsde Daach wood hä vassjenomme un solld vöör 5 Joohr en öt Kitsche jo, brudde ävver mä 1 Joohr aav z setze. En di Zitt entstäng dr ischde Band va „Minge Kampf“.
Dörch d Mullerei övver dr Hitler-Prozess wood d NSDAP noch bekannder. Dr Dörchbroch koom ävver dörch d Wältweetschaftskriise. D Rejiirung broch usseree un öt koom met dr Brüning önö Rejiirungsvösetzende, dä mä dörch dr Hindenbursch am Lääve jehalde wood.
Hitler hod 1925 sing Staatsbürjerschaf als Österreicher opjejovve un öt duurde bes 1932, eh hä Dütsche wood. Ösu lang woch hä Staateluuß. En dat Joohr wood d NSDAP beij d Waahle su stärk, dat Hitler sisch zm Reichkanzler maade. Dä Dörjee en d damoohlije dütsche Demokrati maade öt Hitler janz einfach, en stärke Positiun z kriije. Sälvs Hindenbursch ongerstötzde häm dobeij. Domet jäng d Zitt van d Demokrati ä Dütschland vorbeij un en schlämm Diktatur stäng öt Volk bevör.
Diktatur
ÄndereAm 28. Februar 1933 brand dr Reichsdaach un d NSDAP schob dat d Kommuniste en d Schoohn. Öt joov ön Notvorordnung un domet hod Hitler di Möjelichkeet jeschaffe, Rääte, di d Demokrati öt Volk jitt, usser Kraft z sätze. Öm sich sing Positiun z seschere, schob d NSDAP öt Ermächtijongjesetz hängerher. Dörch ön manipuliirde Waahl koom dat Jesetz dörch.
Röhm, däm Hitler mitlerweil jevresse hod, wood en d Naaht van d lang Mäzzer ömjebraad. Ävver en d Naaht rollde noch önö Hoov Köpp. Völl, di jäje Hitler opponiird hodde, moote dra jlööve.
No dr Duud va Hindenbursch wood Hitler am 2. August 1934 Chef van d Weehrmacht. Va do a wood hä mä noch Vührer un Reichskanzler jenannt.
Sing janze Diktatur woch dörch dr Antisemitismus jeprächt. Hä hassde d Jüdde un däng alles, öm s öm z bränge. Op d Wannseekonferenz wood beschlooße, dat alle Jüdde ömjebraat wääde sollte. Dr Holocaus stäng ö Völ bevöör. Önö Nam wi Konzentratiunslajer Auschwitz-Birkenau weed ni mi vorjeiße wääde. Hitler un sing Parteij maade ävver och Zijeuner, Homos un Lüüh, di anger Parteije a jehoote, kapott. Ön Mordindustri entstäng, em Jruuße wi ä Auschwitz, ävver och em Kleene, wi öt Beispell van öt Konzentratiunslajer Barth zeecht. Övver 6 Milliun Jüdde send dobeij ömjebraad woode. Met d Aktiun T4 woode alleen ä Dütschland 190 000 Nervekranke ömjebraad.
En di selbe Zitt rüste Dütschland op. Öt woode Waffe jebouwd un d Armee wood stärker un stärker. 1933 ongerbroch Hitler d Jespräche övver Avröstung, hä mängelnde beij Putsche ä janz Europa met un sorchde em Määz 1938 dovöör, dat Österreich a Dütschland veel, zr Ostmark wood. Em Herbst 1938 erzwong hä, dat och öt Sudeteland a Dütschland veel.
Dr zweide Weltkresch
Ändere
Am 1. September 1939 woch öt ösu witt. Dütsche Soldate övverveele Pole un no komm 14 Dach woch dat Land jeschlaare. Wiir jäng öt met Dänemark, Norweje, Beljie, Holland un Luxemburch. Öt soch ösu uss, dat öt kenn Probleme vöör d dütsche Armee joov. Hitler held sich vöör onschlaachbar.
1940 vorsoot Hitler en önö Luftkresch Ängland en d Knee z zwänge, bess sisch äver dora d Zäng uss. Ävver dat jelaade Vüür brand noch wiir. Em Balkan un ä Jriecheland jäng öt wiir. Am 22. Juni 1941 övverveel Hitlers Armee Russland. Am Aavang leev öt noch janz jott un d Dütsche send bes kott vöör Moskau komme. 1943 komm dann öt Äng met d vorloore Schlacht öm Stalinjrad.
Ä Dütschland velle jetzt d Bombe van d Alliierde un völl Städt woode ä Schutt un Eisch jelaad.
Am 6. Juni 1944 entstäng van d Normandi uss ön zweide Front un d Dütsche vorloore Schlacht övver Schlacht. Mo hat ussjerechnet, dat övver 55 Milliun Mensche en dä Kresch hön Lääve verloore hand.
Hitlers Duud
Ändere
Hitler woch krank un Ärzte saare hüü, dat hä onger Alzheimer ledd. Am 19. Määz 1945 joov Hitler dr Beveehl d dütsche Infrastruktur kapott z maache (dr Nerobefehl), damet dr Feind nüühß mi vörvänge kann, dat hä bruche kütt. Dat wood ävver net mi ömjesatze.
D Beveehle, di va Hitler koome, woode emmer jäcker un sing Kommandante satze di zm Deel jar net mi öm. Hitler jlood, dat hä va sing eeje Lüüh vorroone woode woch. Am 22. Aprel 1945 hott hä önö Nervezosammebroch un wees a, all sing Papiire un Dokumente z vornichte.
Öt jäng nun flott. Hitler maade si politisch Testament un schreev och noch ö paar prevate Wööd. Am 29. Aprel hiirode hä sujar noch sing Vröndin Eva Braun. Öm 15.30 Uhr braad hä sisch met Jeff öm. Sing Lisch hand s em Hoff van d Reichskanzlei vorbrannt.
D russische Armee had d vorkoohlde Reste va Hitler usjejraave un op ö Kasernejelände beij Magdeburg bejraave. 1970 woode s noch ens ussjejraave, janz vorbrannt un d Eisch en önö Baach jestreut.