Jüddedom
(Sije op Stolberjer Platt)
un jeschrieve wie moch öt kallt
(Sije jeschrieve wie moch öt kallt)
Öt Jüddedom ömfassd all d Kultur un d Relijun van dat jüddische Volk, dat sisch dr Naam Volk va Israel joov. Öt jöhüüd zo di Wältrelijiune.
Jätt va vreuer
ÄndereDat Jüddedom had singe Aavang beij Abraham, dä önö Bond met Jott äjeehd un domet dr Jlaube a enne Jott zo dr Jrondstee van öt Jüddedom maad. Dat Zösammespell tösche d Mänsche un Jott jeed met Abrahams Kenger Isaak un Jakob wiir. Us dönö weed met zosätzliche 12 Kenger d Stämm vöör öt Volk Israel jöbeld. Di Stämm vordeele sisch en di Jäjend va Israel, jöroone ä Ägypten ä Jövangeschaff. Met d Hölp va Moses koome sö vreij un Jott övverjitt d Jüdde kott dono Rejele, wi sö lääve sölle, di en d Tora opjöschrävve send.
At en d Zitt van d au Jriiche, vange di Jüdde a, hön Land z vorlosse un sisch op d Wält z vordeele un a z siidele. Dr Jlaube weed metjönomme un op d Wält vorbreid.
Woher dr Naam kütt
ÄndereDr Naam Jüdd leid sisch van Usdrock Zm Stamm Juda jöhüürend aav. Doruss weed onger Könnig David öt Könnigrisch Juda. Spiir weed dat opjödeeld un em Süde entsteehd Juda, em Norde Israel.
Wann mo önö Jüdd es
Ändere
D ald Bösch saare, dat dä önö Jüdd es, däm sing Mamm och Jüdd es. Mo kann och Jüdd wäde, moss dann ävver no vassjösatze Rejele d Relijiun wääßele. Di Rejele wäde ävver en d leitzde Joohre net mi su sträng bövolschd. Öt had sisch jözeechd, dat völl Lüüh janet mi no di en d Relijiun vörjöjävve Jösätze lääve. Usserdäm wäde völl Lüüh ä Israel wi Jüdde böhandelt, di janet no di Rejele en di Relijiun opjönomme wode. In di Zitt van dr Nationalsozialismus vorloore völl Mänsche hön Lääve, di janet als Jüdde ajöseeh wäde sollte.
No öt Jesetz es dä önö Jüdd, däm sing Mamm önö Jüdd es övv dä, dä no di Rejele en dr Jlaube als Jüdd opjönomme wood. Dat Jesetz wood zwar ö paar Mol jöändert, leed sisch ävver en ön neu Form net dörchsetze.
Jlaube a enne Jott
ÄndereDr Jüdd zeechnet dr Jlaube a enne Jott us, wat als Monotheismus bözeechned weed. Dä orthodoxe Deel van di Relijium sätt, dat Jott och hüü z Dach noch an d Wält aktiv metwerkd, watt ävver va angere jüddische Richtunge angisch jeseeh weed. D Jüdde hand önö Jlaube, dä op di Traditiune van öt jüddisch Volk opbouwd un alljömeinjültisch neerjölaad. Öt jitt ke Dogma, däm net weersproche wäde darf.
Di Dinge di äjöhalde wäde mösse
ÄndereAls övvichstes Jösetz steeht, dat Jott övver alles steehd. Usserdäm weed dorop häjöwässe, dat ö janz Volk dobeij woch, als önö Bond tösche Jott un d Mänsche entstange es.
Vorfoljunge
ÄndereKikkt mo sisch ald Bösch a, dann vängd mo, dat öt döck d Jüdde an dr Krach jäng. D schlämmste Zitt hand d Jüdde ävver em Dreide Reich erlävvd, als bo 30 % van dö damols jözallde kanpp 17 Milliun Jüdde op d Wält öt Lääve vorloore un ömbraad wode wore. Dö meetzde storve ä Konzentratiunslajer wi Konzentratiunslajer Auschwitz, ävver och ä klenger Lager wi öt Konzentratiunslajer Barth storve jruuße Zaahle a Jüdde.
