Kirchroa

Dä Lemma-Titel he es jeschrieve un bochstabeet en de Sproch vum Oot.

Dit artikel is jesjrieëve op 't Kirchröadsj en sjteët i jen Hollesje sjpelling

Wappe	Kaat

Basisdaten
Provincie:	Hollendsj Limburg
Wie jroeës is dat?	21,94 km²
Wie vöal lu woeëne doa?	45.951 (01.04.2016)^[1]
Lu pro kwadraatmeter:	2.094 Miensje pro km²
Wie huh ligk dat?	140-170 N.N.
Poskode:	6460-6471
Vuurwal:	045
Woeë is dat jenau?	50° 52' n. Br., 06° 04' ö. L.
Sjtaddeel:	3 sjtaddeler
Officiele website:	www.kerkrade.nl
Politiek
Burjemeester:	't Petra Dassen-Housen (CDA)

Kirchroa (Óp 't Limburjiesj: Kèrkraoj of Kirkroa; Hollendsj: Kerkrade; Duutsj: Kirchrath) is ing jemeende en ing sjtad in 't zuudoste va Hollendsj Limburg. De lu kalle hei 't Kirchröadsj, inne Ripuarische dialek, wie óch i Bóches, Zumpelveld en i Vols. Jet jans angesj wie de mieëtste Limburjer kalle. De sjtad hauw óp d'r 31e jannewaar va 2019 45.699 i-woeënere. D'r Burjemeester is 't Petra Dassen-Housen van 't CDA. Ieëmoals woare 't Duutsje Roa (Herzogenrath) en Kirchroa tsezame ing sjtad mit d'r naam Roa. De sjtad bejon rónks-erum 't kloeëster va Rolduc tse wase. Allewiel likt de jrens mit Limburg en 't Duutsj durch Roa en sjeit Kirchroa va Roa (Herzogenrath). Tsezame mit Heële, Lankjraaf en, a jen angere zie va de jrens, Oche en Roa, is Kirchroa ing min of mieë anee jewase jroeëssjtad woeëde. De jemeendets Roa en Kirchroa weëde hu tse daags de "Europasjtad" of "Eurode" jenómpd. Nit wied doa-oave likt Oche.

Sjtadsjesjiechte

De sjtad hat jing jesjiechte wie jroeëse handelssjtad, woadurch me i Kirchroa ummezuns zal zukke noa vöal auw jebäuer. Zie is vuur 't wiechtiegste deel noa d'r krig entsjtange - de nui sjtadsvieëdele völle de löcher óp tusje de auw dörper, die me döks nog jód tseruk ziet. Wieër is Kirchroa bekankd um zieng wieë anlaag, jadens wie d'r Botaniesje Jaad, die de i-woeënere lóf mósse jeëve. Tsezame mit Heële en Lankjraaf weëd Kirchroa waal "Parksjtad Limburg" jenómpd. I 2005 is i Kirchroa d'r ieësjte richtieje Limburgse zoo/deerjaad ópjange: d'r Jaiajaad.

Wie vöal plaatsje i Limburg, woar Kirchroa óch i d'r Roeëmiesje tsiet al jehoesd. Archeologiesj óngerzuk hat zoeëjaar woeënoeng oes de prehistorie bewieëze. De ieëtsjte moal dat 't dörp weëd jenómpd woar i 960, in dat joar woeët in 't dörp Rode/Roa ing kirch jejrund. Mit 't kloeëster va Rolduc koam de plaatsj in de Middelieëwe hoeëg, en i 1630 woeët 't bis herliegheet ekstemeerd. Noa d'r Achtsiegjöarieje Krig bloof de plaatsj in Sjpaniesje heng, sjpieëder jong 't uvver i Österiechse. Tseer 1815 is Kirchroa vuur 't jruetste deel Hollendsj, bis ing jrensaffeer mit Pruse d'rvuur zörjet dat 't i tswai jesjtukkerd woeët - Doe kroog 't deel óp 't Duutsj d'r naam Roa of Hertseroa, de Nuisjtraos en d'r Wórm woeëte de jrens.

Al in 't 12de joarhónged woeëte i Kirchroa koale jewonne. Noa d'r Frantsueziesje tsiet zunt de koele i kótte tsiet jroeëser woeëde; durch de immiejratsiejoeën waset Kirchroa tsejeliechertsiet mit, van e jroeës dörp bis ing richtieje sjtad. Noa 1900 woeët 't evver durch Heële uvverhoale.

D'r Joep/ D'r Joepeman, ózze koempel is e bild óp d'r maat.

Wappe

Óp 26 fibberwaar 1887 krig Kirchroa van d'r Hoeëge Road van Adel e wappe tsouwjekaank, dat ziech zoeë liet umsjrieve:

In ee veld va jood (jeël) 't bild van d'r H. Lambert, jekleed mit pluviale va keël (roeëd), mit mantelkrans va jood, woa-ónger inne alba va zilver (wies), hoadend i jen rechterhank ee zjweëd va zilver en i jen linke inne bisjofssjtaf va jood; haufweëg oeskómmend hinger ee sjild va zilver, beloa mit inne lieëw va keël, mit doebbele sjtart, jetónk en jekrald va jood; hinger 't sjild pikkelhammere en sautoir.

Vuur de Franse tsiet maachet Kirchroa as sjepebank en herliechheed deel oes van 't Land va Roa. D'r lieëw va keël is 't wappe va (Hertse)Roa. D'r Lambert is d'r petroeën va Kirchroa. Ooch op ao zieëjele zunt dizze tswai simbole tse vinge. Bij 't aavroage van 't wappe woar Kirchroa al ing jrosse koempelesjtad, vandoa dat de tswai pikkelhammere as simbole va jenne koel woeëte tsouwjevoogd.^[2]

Historische inweunertsale

Hei-ónger is jód tse zeen wie 't dörp Kirchroa vanaaf d'r tswaide helft van d'r nüngtsiende ieëw oeswees bis ing riechtieje sjtad. Doatseënuëver sjteet dat d'r krimp hei ooch ieëder begós: me zuut dat al in de joare zessieg. Dizze krimp jeet bis op d'r daag van hüj durch.

Joar	Tsaal	Waas (jans Limburg)
1830	3.425^[3]	--
1840	3.830^[4]	+11,8% (+5,6%)
1849	4.240^[5]	+10,7% (+4,3%)
1859	4.800^[6]	+13,2% (+4,4%)
1869	5.037^[7]	+4,9% (+4,5%)
1879	6.105^[8]	+21,2% (+7,0%)
1889	7.017^[9]	+14,9% (+6,8%)
1899	9.389^[10]	+33,8% (+10,2%)

Joar	Tsaal	Waas (jans Limburg)
1909	15.666^[11]	+66,9% (+17,8%)
1920	25.494^[12]	+62,7% (+32,6%)
1930	36.705^[13]	+44,0% (+25,1%)
1947	40.641^[14]	+10,7% (+24,2%)
1956	47.131^[15]	+16,0% (+27,3%)
1960	49.184^[16]	+4,6% (+7,4%)
1971	47.350^[17]	-3,7% (+13,9%)

Bemerkoenge

Alle tsale zunt nog oane Ejelze wat ieësj in 1982 bij Kirchroa koam.
De tsale vuur 1971 zunt aafjerunk óp janse vunneftsale.

Rillatief entwiklóng van 1830 bis 1971

(logaritmische sjoal; v₁₈₃₀=100)

Jrun: Jemingde Kirchroa
Bloa: Provins Limburg

Eveneminte

Orlandofestival, e joarlichs festival vuur kamermoezziek.
Wereld Muziek Concours, veerjoarlichs internationaal moezziekfestival.

Jehuchte en buurtsjappe

Jehuchte en buurtsjappe va Kirchroa:

Berenboesj (Berenbos)
Blieërhei (Bleijerheide)
Eresjteng (Erenstein)
Egelze (Eygelshoven)
Haander (Haanrade)
Ham
De Heilust (Heilust)
De Hoots (Holz)
De Jraat (Gracht)
Kaalhei (Kaalheide)
Kloeësterbusj (Kloosterbos)
Krichelenberg (Krekelenberg)
Kirchroa (Kerkrade)
De Klink (Klink)
De Loeët (Locht)
't Muucherveld (Mucherveld)
Nulled (Nulland)
Panneshei
Rolduckerveld
Sjevemet (Chèvremont)
Sjpekhei (Spekholzerheide) en Ónger Sjpekhei
Terwinsele
Valkenhoeze (Valkenhuizen)
Vauputs
De Vink

Bekinde Kirchröadsjer

Willy Brokamp, foesballer MVV, Ajax en Oranje
Wiel Coerver, bekankde foesbaltrainer
Piet Giesen, foesballer va Roda Sport, PSV, ADO, Fortuna, AS Oostende en 't Nederlands elftal
Frans Haselier, buutereedner
Gerard Hoenen, foesballer van Roda Sport, PSV, MVV
Andrew van Horssen, óesvinger en politieker
Sjaak Janssen, buutereedner
Ger Kockelkorn, politieker
Ralf Krewinkel, politieker
Wiel Kusters, diechter en sjriever
Tij Kools, sjriever en publicist
Niek Ploum, zenger, sjriever
Ludwig Rutar, bekind va Leni & Ludwig
Hein Simons, zenger
Yvonne Timmerman-Buck, vuurzitter Ieësjte Kamer
Jack Vinders, theaterman en zenger
Paul Weelen, sjriever en dichter
Frans Wiertz, bissjof
Thijs Wöltgens, politieker

Dörpsveraine

D'r Wawwel, dialekverain
Harmenie Sint Pancratius Nullet

Extern linke

Rifferensies

Quelle

[1] ttp://statline.cbs.nl/Statweb/publication/?DM=SLNL&PA=37230NED&D1=17-18,20&D2=57-60,63-65,67-71,73,75-77,81-82,84-86,88-91,93-97,100

[2] Heraldrywiki - Kerkrade

[3] Volkstsellóng 1830

[4] Volkstsellóng 1840 - Limbörg

[5] Volkstsellóng 1849 - Hertiegdóm Limburg: jemingdesjewies indelóng va jen provins

[6] Volkstsellóng 1859 - Plaatsjlieje indelóng

[7] Volkstsellóng 1869 - Egentlieje of jetselde bevölkeroeng in eder jemingde van 't riek

[8] Volkstsellóng 1879 - Limburg: plaatsjlieje indelóng

[9] Volkstsellóng 1889 - Limburg

[10] Volkstèlling 1899 - Limbörg

[11] Volkstsellóng 1909 - Plaatslieje indelóng

[12] Volkstsellóng 1920 - Plaatsjlieje indelóng

[13] Volkstsellóng 1930 - Plaatsjlieje indelóng

[14] Volkstsellóng 1947 - Plaatsjlieje indelóng

[15] Woeënóngtsellóng 1956 - Wiechtiegste jejeëves per jemingde

[16] Volkstsellóng 1960 - Bevölkeroeng va jemingde en óngerdele va jemingde

[17] Volkstsellóng 1971 - Plaatsjlieje indelóng

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]