Gustav Wagner
(Sije op Stolberjer Platt)
un jeschrieve wie moch öt kallt
(Sije jeschrieve wie moch öt kallt)
Gustav Wagner (* 18. Juli 1911 ä Wien; † 3. Oktober 1980 ä São Paulo woch em Zweide Weltkresch Oberscharvührer beij d SS un dr ställvortränende Övichte van öt Vornichtungslajer Sobibór.
Si Lääve
ÄndereWagner wood em Joohr 1931 Metjlett van d NSDAP, di zo di Zitt ä Österreich noch vorboone woch. Als sö häm erwichde, Hakenkrütze an d Wäng jemolt z ha, wood hä vorhaft un türmde no Dütschland, öm net wiir bestroft wäde z könne. Zö iisch troon hä d SA beij, wäßelde dann ävver zo d SS. Ä Hartheim woch hä domet betraud, Behinderde onger d Aktiun T4 ömzebränge.
Aktiun Reinhardt
ÄndereEm Määz 1942 wood hä no Sobibór vorsatze, wo hä dr Vize va Franz Stangl, va September 1942 a zm zweide Mann no Franz Reichleitner jemaad wood. Gustav Wagner hod domet d zweidhükßde Positiun em Vornichtungslajer Sobibór. Hä bekleede vam 12. Februar 1943 a d Positiun van önö Oberscharvührer van d SS. Ä sing Positiun entscheed hä an d Ramp van öt Lajer, wä noch ö paar Daach lääve dorv un wä ö paar Stond spiir ömjebraad wood. Öm d 250.000 Mänsche had hä op si Jewesse.
Wat Wagner d Jevangene aadäng
ÄndereÖ paar Väll övver öt Vorhalde va Wagner woode va Eda Lichtman, ön Övverläävende us Sobibor övvermeddelt:
- Sö beschriivd, dat Wagner Züsch wod, wi ö Kengk beij ön neu ajekomme Vrau jebore wood. Dat Kengk vong jraad a z käke, do joov hä önö Trawnikimann dä Opdrach, dat Kengk em Klo z vorsuffe un d Mamm z vorjase.
- Önö angere Jevangene, Szaul Sztark, hod di Opjaav, d Jäns van d SS z höhne. Nomme di net flott jenoch zo, su schloor Gustav Wagner Szaul met d Peitsch. Als eemol en Jans storv, wood hä met Peitscheschläch dörch öt Lajer jejaachd un duud jeschlaare.
- Als Wagner ö 13 jöhrisch Mäddche soch, dat äjeschloffe woch, watt vorboone woch, schloch hä dat Kengk zr Stroof 25 Mol met ön Peitsch.
- Als met önö Transpocht önö Mann met donkle Hutt, singe Naam woch Szaul Flajszhakier, akoom, zwong Wagner häm ö Läddche z sänge.
“Vi lustig ist de unser lebn,
Man tut unz tsu essen gebn,
Vi lustig ist im grynen vald
Vo ich mich ofhalt…”
Op Ripuaresch heechd dat:
“Wi schünn es os Lääve,
He kriije mo z eiße,
Wi schünn es öt vöör mich hee en d schünne Bösch
Wo ich jraad ben.“
Va dä Daach a, woode alle em Lajer jezwonge, dat Läddche z sänge.
- Beij önö angere Vörvall woohl Wagner dä Jevangene Szaul Flajszhakier zwenge, önö angere Mann, dä ö Stöckche Botter jeklaud hod, 25 Peitscheschläch z jävve. Szaul saad, dat hä net met ön Peitsch ömjoo kütt. Da hat Wagner z iisch Szaul un dann dä angere 25 Schläch vorpaaßd.
- Vöör dr Besöck va Heinrich Himmler, dä sich akikke wohl, wi dat Lajer werkde, bestald Wagner ön Jrupp va jong Mänsche. Nodämm hä Himmler un sing Delegatiun öt Lajerdeel I un II jezeechd hod, jänge sö z öt Lajer III. Do waade di jong Lüüh, moote sich usträcke un woode vöör di Oohre va Himmler un Wagner vorjaßd. Dono vührde Wagner vöör, wi di Lische vorbrannd wode un watt mo met di Eisch däng.
Wagner un Himmler
ÄndereHeinrich Himmler zeechnede Wagner vöör si Werk en öt Lajer va Sobibór us un nannd häm enne van d beitzde Männer beij d Aktiun Reinhard. Wagner woch dovör bekannd, dat hä d Jüdde quälde, wo öt mä möjelich woch. Singe Spetznaam em Lajer woch „Dr Metzjer“ un „Dr lachende Dudesengel“. Angere sproche van dr „Wolf“. Öt wood vorzalld, dat Wagner ni z Meddach eiße wööd, wenn hä net vorhen önö Mänsch ömjebraad hod.
No dr Opstand va Sobibór mood hä dat Lajer schlösse un maade si Wärk ä Italije en d Sonderabteilung Einsatz R wiir.
No dr Kresch
ÄndereNo dr Zweide Weltkresch vorstoch hä sich onger valsche Naam ä Graz, bevöör dr Vatikan häm holp, övver Syrie no Brasilie z komme, wo häm am 12. April 1950 erlaubt wood, op Dauer onger dr Naam Günther Mendel em Land z bliive.
Simon Wiesenthal fluppde öt, häm vassnemme z losse. Stanislaw Szmajzner, enne van mä 47 Övverläävende us öt Lajer Sobibór, identifizeerde häm. Völl Länder vorsoote, Gustav Wagner usslävvere z losse, watt Brasilie ävver net zoleet.
Am 3. Oktober 1980 braad hä sich öm. Jrönd send net bekannd. Secher es mä, wi hä dr Radiosender BBC verzalld had, dat hä ni ö schlääd Jewesse jehad had. Hä höd mä si Wärk jedooh un no Viirovvend net dorövver nojedaahd.