Aktiun Erntefess

He die Sie ös op Stolberjer Platt
(Sije op Stolberjer Platt)
un jeschrieve wie moch öt kallt
(Sije jeschrieve wie moch öt kallt)

D Aktiun Erntefess, di och als Bloddije Mittwoch bezeechnet weed, es dr Koodnaam, onger däm d Nazis am 3. November 1943 öm d 42.000 Mänsche ömjebraad hand.

Watt vörhen passeerd woch

Kott vörhen woch öt zm Opstand va Sobibór van d Jüdde em Lajer Sobibór komme, wobeij völl Jevangene usjebroche wore un SS-Lüüh van di Opständische ömjebraad wode wore. Stalingrad jäng vorloore un d Russe röckde nöhder un nöhder.

Heinrich Himmler wood di Laach ä Poole zo onsecher. D Laach em Zweide Weltkresch no d Niiderlaach va Stalinjrad un d jädde Daach stärker wädende Russe stoch häm en d Knouche. Hä hod Schess, dat sich di Jüdde zösamme do kutte un made Friedrich-Wilhelm Krüger zm Vorantwortliche vöör di Aktiun Erntefess, dä dat a Jacob Sporrenberg, önö huhe SS-Mann un Övvichde van d Polisse ä Lublin wiirleide. Am 3. November 1943 wode rond 42.000 Mänsche en d Lajere Majdanek, Poniatowa un Trawniki ömjebraad. Dat wore bo alle Jüdde, di do äsosse. Mä ö paar vorbleeve noch an Fluchhäfe, öm do z vrassele.

Watt en di Lajere aavjäng

Lajer Majdanek

Ä Majdanek ändernde sich vöör d Jüdde öt Lääve Ängß Oktober 1943. Di Jevangene moote drei onjeväär 100 m lange, 3 Meter breete un 2 Meter deepe Jraavens ushävve. Angisch als sonß krääte sö su völl Zupp z keue, wi sö woohle. Öt wood Dach un Naaht jewerkt, jruuße Lampe lööhte dat Jelände us. Us Lublin woch vöör di Aktiun zosätzlich ö Dutzend SS-Männer no Majdanek komme. En d Naaht vam 2. zm 3. November 1943 röckde ca. 500 bewaffnede Polisse en dat Lajer enn un ömzingelnde di Jevangene. Als öt hell wood, vorjoov mö Opdräch an di Jevangene, worop di ä Richtung Ussjang un dann no d Jravens jevüührd wode. No öt Spital vohre och Lkws. Ön kotte Zitt spiidr hoote di Jüdde, di em Krematorium werkde, Schöss us Maschinepistole. Op Lkws wore Lautsprechere monteerd wode. Laute Musik sollte di Schöss övvertöne. An di Jravens hod mo di Jüdde jezwonge, sich nakß uszeträcke un zo di Jravens z jo, sich op d Ääd, spiir op di at erschooße Mänsche z läje, sö woode dann sälvs erschooße, wobeij Männer un Vraue net zösamme storve. Dat Janze duurde va morjens 6 övv 7 Uhr bes 17 Uhr am Nomeddach. Zösamme storve a dä Dach 18.000 Mänsche, wovan 8.100 us öt Lajer Majdanek wore. 1660 Vraue jehoote dozo. Di angere stammde us Lajere en d Nöhde. Övverläävd hand dä Dach ca. 300 Persune, di domet z do hodde, dat sö di Kleer van d Erschoßene kroomde. Alle 300 wode spiir ä Auschwitz vorjaßd.

Lajer Poniatowa

Em Lajer Poniatowa vong mo en d leitzde Daach van Oktober 1943 a, d Aktiun Erntefess vor z bereite. Dozo moote Jüdde 2 Jravens usholle, di je 100 Meter breed, 2 Meter deep un 1,5 Meter deep wore. En d Naht vam 3. zm 4. November 1943 kome SS-Lüüh us Lublin, di ön dubbele Absperrung öm öt Lajer belde, wobeij d ischde siihr eng, di zweide em Avstand va onjeväär 1 bes 2 Kilometer öm öt Lajer woch. Alle SS-Lüüh hodde Maschinepistole. Morjens jäng öt wi jewennt los. Dann mote d Jüdde en d Baracke zöröck un öm 7 Uhr koom ön Jrupp va 50 Persune us enn Barack öruss un mascheerde Richtung Ussjang. An d Bahnjleise mote sö sich ußtrecke un alles, watt sö hodde, wood äjesammeld. Seij sälvs woode zo di usjehovve Jravens jebraad un liijend em Jraav van d SS erschoße. Dat duurde onjeväär 16 Stond. Als di em Lajer vorblevve Jüdde bejreffe, watt do aavjäng, un Weerstand opkoom, schoss mo d Baracke met di vorbarrikadiirde Jüdde ä Brand, su dat sö läävend vorbrannde. Ä Poniatowa storve an dä Dach onjeväär 15.000 Jüdde.

Angisch als ä di anger Konzentratiunslajere duurde di Aktiun Erntefess ä Poniatowa 2 Daach.

Jätt z lääse

Jennifer Rosenberg: Aktion Erntefest. Auf: About.com: 20th Century History