Michelangelo

He die Sie ös op Stolberjer Platt
(Sije op Stolberjer Platt)
un jeschrieve wie moch öt kallt
(Sije jeschrieve wie moch öt kallt)

Michelangelo (* 6. Määz 1475 ä Caprese, Toskana; † 18. Februar 1546 ä Rom) hosch met janze Naam Michelangelo di Lodovico Buonarroti Simoni. Hä woch önö Möler, Beldhouwer, Architekt un Dechter un jehood zo d bekanndste Könstler us d Renaissance.

Si Lääve

Sing Kengkheed

Michelangelo woch öt zweide Kengk va Lodovico di Leonardo di Buonarroti Simoni un sing Vrau Francesca di Neri. Kott no sing Jeburt trock hä met sing Famelisch no Florenz, wo sich meetzdens ön anger Vrau öm häm kömmernde. Ö paar Joohr spiidr storv Michelangelos Mamm, nodäm sö noch drei Söhn jeboore hod.

At als Kengk woohl Michelangelo Könstler wäde, wat ävver singe Papp net en dr Krom paaßde. Ävver dä klenge Deckkopp satz sich dörch, un met 13 Joohr vordeehnde hä si ischde Jeld beij dr Könstler Domenico Ghirlandaio. Dä braad häm beij, watt hä övver Freske wesse moot. Öt zeechde sich bald, dat hä önö bessere Beldhouwer als Möler woch, un so werkde hä en sing leitzde Joohre als Stift en d Bildhouwerwärkstatt.

Michelangelo al

ichelangelo wood va Lorenzo Medici ongerstötzd, va däm hä och öt Jeld vöör si Wärk kräät. Als Lorenzo storv un singe Jong Piero z saare hod, zängde hä sich döck met däm öröm un hä ahnde, dat hä bei Piero net lang bliive kütt. Ängß 1494 packde dä Zwanzichjöhrije singe Pöngel un trock met ö paar Vrönde no Bologna, wo hä van d Famelisch Ulisse Aldrovandi vröndlich opjenomme wood. Vöör di molde hä zwei Hellijebelder suwi önö Engel vöör ön Jraavstätt. No onjeväär ee Joohr trock Michelangelo wärm zöröck no Florenz.

Deel van öt Jraav va Julius II.

Z iisch duurde öt jätt, bevör Michelangelo Wärk vong. Va Lorenzo di Pierfrancesco de’ Medici koom dan önö Opdrach ören. Hä bestald ön Statue, di dr Hellije Johannes zeechd. Uss Jukß maade hä di vädije Statue jätt düsterer, su dat sö steealt ussooh. Lorenzo vorkoovde dat Stöck als antik. Als dä Fusch opveel, mood hä dat Jeld zöröckjävve. Michelangelo wood jesaad, dat däjenije, dä op dä Fusch öräjevalle woch, dä Kardinal Raffaele Riario, sich öm häm kömmere wööd, solld hä öns no Rom komme.

Als Michelangelo em Joohr 1496 no Rom koom, kräät hä va Kardinal Riario dä Opdrach, önö Bacchus z maache, ön Weerjottmachung vöör dä Fusch met di op steealt jemaade Hellijestatue. Dat Jeld vöör dä Opdrach koom ävver bo met Secherheet van önö Jacopo Galli, ä däm singe Jaade spiir dr Bacchus vonge woode es. Hä vührde och anger Opdräch uss, z. B. die Pietà van dr Petersdom.

D politische un weetschaftlich onsechere Situatiun zwong Michelangelo em Sommer 1501 Rom z vorlosse un no Florenz z joo, ön Stadt di hä jott kannd. D Famelisch brudde häm döheem. En di Zitt ä Florenz entstänge bekannde Wärke wi d David-Skulptur und öt Jemölde van d Cascina-Schlacht.

Michaelangelo hod jrad singe Koffer usjepackt, da kräät hä va Papst Julius II. önö Opdrach. Hä solld vöör häm ö Jraavmomument bouwe, dörch dat hä vöör d Iwichkeet bekannd bleed, Bekanndheed, di och no dr Duud erhalde bliive solld. Döck wäde sing Jedänkplatsche isch no dr Duud van di Persun jebouwd, vöör di öt se soll. Julius II. woohl dobeij se, wenn si Dengkmol entstäng. Marmor us d Steebröch va Carara solld jebrud wäde un Michelangelo vorbraad dr Wengkter 1505/1506 domet, paaßende Steen z vänge. Z iisch woch Julius II. siihr met Michelangelos Vrasselei zövredde, ändernde ävver spiir sing Meinung un joov dä Opdrach a Donato Bramante, önö Beldhouwer, däm Michelangelo net rüche kutt. Statt si aajevange Wärk vädich z mache, moot Michelangelo d Sixtinische Kapell met Freske dekoreere.

Freske an d Deck van d Sixtinische Kapell

Als Julius II. en önö Kresch vorweggelt wood, jäng häm bo öt Jeld us. Hä entscheed kenne Jrosche mi vöör Steen uszejävve. Michelangelo beschloss, Rom un dr Papst dr Röck z kiire. Hals övver Kopp packde hä sing Koffere un reiste no Florenz. Watt hä do däng, es net mi vasszöstelle. Öt wood net övverlävverd.

Nodäm Julius II. singe Veldzoch jewonne hod, trock hä met vleejende Vahne ä Bologna en un entscheed, dat Michelangelo ön Skulptur va häm ä Bronze jesse solld, di övver d Kerch „St. Petronius“ opjestalld wäde solld. Domet vorbraad Michelangelo 15 Mond, bes dat am 21. Februar 1508 dat vädije Stöck opjestalld wäde kutt. Do bleed öt ävver net lang sto. At 3 Joohr spiidr wood öt beij ön Revolutiun kapott jemaad.

Michelangelo koom zösamme met Papst Julius II. no Rom zöröck un hoffde, an öt Jraavmal wiir wärke z dörfe. Ävver „Lanns d Naas jeed och ön Strooß“. Hä mood sich öm d Freske en d Sixtinische Kapell kömmere. Dobeij ahnde hä, dat dat ön Vall se kütt. Michelangelo woch net ösu jott beij su Wärk. Hüü z Dachs weeß mo, dat dat Wärk ee va si betste wood, wobeij bedaad wäde moss, dat hä en di Kapell ni janz vädisch woode es. Mä d Deck kutt janz bemold wäde.

Döck hod Michelangelo dr Kopp ösu jespannd, dat hä ja kenne Senn vöör öt Mole hod. Häm jäng döck öt Jeld us, un singe Jeldjävver, dr Papst, hod sich us dr Stöpp jemaad...

Öt jöngste Jericht

Als hä d Deck van d Sixtinische Kapell vädich bemold hod, laad hä wärm beij öt Jraavmonument loß. Viir Mond spiidr storv Julius. Sing Ärve ongerzeechnede ävver önö neue Vordrach, su dat das Jraavmal vädich jemaad wäde kutt.

Nodäm em Joohr 1513 Julius II. jestorve un Leo X. Nachvoljer woode woch, satz sich enne Mann d Papstkrun op, däm sing Famelisch, d Medici, joo Vrönde va Michelangelo wore.

Michelangelo hood dovan, dat öt Plän joov, d vöchde Siij van d Kerch „San Lorenzo“ öm z bouwe, un hä vorsood, dä Opdrach z kriije, ö Wärk, dat Leonardo da Vinci op öt Oohr jedeut wäde solld. Em Joohr 1518 ongerzeechnede hä dä Vordrach zm Ombouw van d Kerchefront. Michelangelo werkde met ön Firma us d Steebröch va Carara zösamme, un alles fluppde jott. Ävver do entscheede d Medici, di jo dä janze Spass bezahlde, dat hä dr Steebroch wäßele solld. D janze Brasselei woch vöör d Katz. Dat ärchde Michelangelo ösu, dat hä alles häworp un dä Vordrach köndichde.

Wärm zöröck no Florenz mood hä neu Wärk söcke. Öm erjendwie dörchzökomme, noohm hä klenger Opdräch a. Döck wärkde hä dobeij ävver och vöör d Medici, di joo Vrönde va häm bleete. D Medici-Jrääver wore onger angerem ö Projekt, dat häm völl Joohre beij Wärk held.

Zöröck no Rom, hoffde Michelangelo dat Jraavmal va Julius II. vädisch mache z könne, ävver dat woohl dr neue Papst Klemenz net ha. Hä bestäng dorop, dat si Wärk an d Sixtinische Kapell z iisch vädich wööd. Dat ändernde sisch, als Klemenz storv un Paul III. dr neue Papst wood. Hä noohm Michelangelo janz ä Beschlach, wobeij hä alleen 7 Joohr domet vorbraad, öt Jöngste Jericht en d Sixtinische Kapelle z moole.

Als öt „Jöngste Jericht“ vädich woch, wönchde Paul III. va Michelangelo, dat hä Freske ä sing Prevatkapell molde.