Konrad Adenauer
(Sije op Stolberjer Platt)
un jeschrieve wie moch öt kallt
(Sije jeschrieve wie moch öt kallt)
Konrad Hermann Joseph Adenauer (* 5. Januar 1876 ä Kölle; † 16. Aprel 1967 ä Rhöndorf), wooch va 1949 bes 1963 dr ischte Bundeskanzler van d Bundesrepublik Dütschland. Zosätzlich woch hä tösche 1951 un 1955 Ussemenester.
1904 hiiroode Adenauer Weyers Emma. Sei krääte 3 Kenger. Emma storv am 6. Oktober 1916. Adenauers zweide Vrau wood Aujuste Zinsser, met hör hott hä 5 Kenger. Aujuste storv 1948 dörch jätt dat d Jestapo vorursacht hott.
En d Weimarer Republik jöhood hä d Zentrumspartei a un wood 1917 övvichte Bürjermeester va Köllö.
Si Lääave vöör dr Zweide Weltkresch
ÄndereAdenauer wood als dreides Kengk va Johann Konrad Adenauer un sing Vrau Helene jeboore. Nodäm hä öt Jümnasium ä Köllö aavjeschlosse hott studierde hä ä Freibursch un spiir ä Bonn d Wesseschaft van öt Räät un van dr Staat. Do wood hä Metgled va d Kathollische Studentöbewejung Freibursch, va Münche un och va Bonn. Singe ischte juristische Aavschluss fluppde 1897, dr zweide 1901. Dann vong hä ä Bonn a z werke un wood Assessor, spiir de zweide Hand von önö Anwalt ä Köllö, Kruses Hermann.
1906 troon Adenauer d Zentrumspartei beij, wood am 22.07.1909 ischte Beijeordnete un och dr Zweide hänger dr övvischte Bürjermeester. Damols wooch dat Wallrafs Max. Öt duurde bes zm 18.9.1917 iih dr Stadtroot häm zm övvischte Bürjermeester maade, dr jöngste, dm Köllö je jehad hod. Dat bleed hä bes 1933, widderhollde dat ävver 1945 noch öns.
Do hä d Zentrumspartei ongerstötzde woohl Adenauer och, dat dat Rhingland va Preußße unavhängisch wood, wat di Angere ävver net jäähr soche. Su wooch hä jäjä d Politik van Otto Braun, dä damolz preußßische Menesterpräsident woch. Zosätzlich wooch Adenauer ävver och dr Vizepräsident van d Dütsche Kolonialjesellschaft.
Ä Köllö wood hä am Äng vam Ischte Weltkresch dr Graupenauer jenannt. Hä hott vöör d schlääte Zitt no dr Kresch vöör d Köllner Jäsch jehamstert.
Ävver och dr Jrööne Jöödel öm Köllö woch sing Idee, d Mess va Köllö jenau ösu wii de Uni. Ee van dr jrüüdste Projäkte woch öt Werk va Ford, dat hä no Köllö hollde.
1931 koom dr ischte Krach met d NSDAP. Öt duurde bes 1933, ii Adenauer va dönö aavjesatze wood. Hä wooch ösu jehasst, dat d NSDAP „Adenauer an d Muuch“ usreef. Hä vorhandelde met Hitlers Partei, woch ävver jezwonge, döcker sing Wonnög z wähßele. Adenauer verloor si Huuß, kräät dovöör ävver ungeväär 150.000 Reichsmark. Isch 1945 kräät hä öt Huuß zoröck.
No dr Anschlach op Hitler am 20.7.1944 wood Adenauer vorhaft und koom suujar en ä Konzentratiunslajer op öt Mässejelände va Köllö. Do wood hä schwooch krank un koom dörch dr Kommunist Eugen Zander en ö Kranköhuus. Va do kutt hä vottloufe, wood ävver wärm jevange un koom no Brauweiler en öt Jevängnis.
No dr Zweide Weltkresch
ÄndereD Alleiirde, dat hescht besongisch d Amerikaner, maade häm 1945 weer zm Bürjermeester va Köllö. Dat bleed hä ävver net lang. D Ängländer satze hm wärm aav. Spiir koom öruss, dat domet ongerbonge wääde sollt, dat Adenauer met d Franzuse önö eeje Staat Rhingland jründe kutt.
Do Adenauer net mi Bürjermeester wooch stürzte hä sisch en d Politik un öt durde bes 1948, ii hä dr Vörsitz van dr Parlamentarische Root hot. Ävver dat woch mä ö Sprongbrett vöör häm, in d Politik wiir z komme. Am 1.9.1949 wood hä Chef van d Schwazze. Dobei wood sing Idee va ön Sozial Marktweetschaft van d Amerikaner un d Ängländer ongerstötzt. Am 21.8.1949 wood hä d Kanzlerkandidat vöör d Waahle. Ävver domet net jönoch. Seid 1950 woch hä och d Vörsetzende van d CDU watt hä bes 1966 bleed.
Adenauer kämpfde dovöör, dat Bonn Hauptstadt wood.
Adenauer dr Kanzler
ÄndereAdenauer wood bei d Wahle vam 14.8.1949 dr ischte Kanzler va Dütschland met 54,5 Prozent van d Stemme. Dat bleed hä och bes 1963. Wä dat damols met erläävd hat, da weeß, dat Adenauer mä wäje sing eeje Stemm Kanzler woode woch. Enn Stemm mii als nüüdich kräät hä.
Öt Attentat
ÄndereAm 27.8.1952 wood versood, Adenauer ömzöbrenge. Ävver dat Pakättche met d Bomb explodierde at bei d Post. Adenauer passeerde nüüß. Spiir koom öruss, dat d Bombebauer us Israel koome.
Ussepolitik
ÄndereVöör Adenauer woch d ussepolitik siirhr wichtich un nävver si Amt als Kanzler woch hä tösche 1951 un 1955 Ussemenester. Dobei laat hä völl Jöweet op d Beziehunge zo d Westalleiirde, besongisch d USA. Hölp kräät hä vöör d Montanunion, EG un öt Euratom dörch dr Marshallplan.
Watt völl Lüüh vöör enn van d jrüüdste Leistunge van Adenauer halde es dr Vröndschaftsvordrach tösche Dütschland un d Franzuuse. Dat joo Vorhältnis va Adenauer zu de Gaulle hat häm do völl jöholpe.
Dat Vorhältnis zo Israel wooch Adenauer ävver och siihr wichtisch, wat sisch em Luxemburjer Aavkomme zeechte. 3,45 Milliarde Mark zaahlde Dütschland a Israel, öm domet sing Schold a z erkänne. 1960 troff hä ä New York Ben Gurion un reisde 1966 no Israel.
Onger sing Kanzlerschaft troon Dütschland 1955 d NATO bei.
Watt Adenauer ärch Sorje maade woch öt Vorhältnis zo d Russe. Dr kalde Kresch maade ön Voreinijung unmöjjelisch. Met d Hallstein-Doktrin schreev hä dr Alleenvortretungsansproch van d Bundesrepublek vöör janz Dütschland vass.
Als Adenauer 1955 no Moskau reiste, schaffte hä öt, d dütsche Jövangene frei z kriie. Völl Lüüh halde dat vöör dr Jrüüdste Erfolsch van häm.
Zor Laaß weed Adenauer jelaad dat hä känne Nachfoljer opboude. Äm Jäjedeel, hä däng alles, damet kenne z stärk wood.
1963 övverjoov hä öt Amt van dr Kanzler an Ludwig Erhard. Dat Vorsprääche hot hä bei d Waahl 1961 jöjovvö.
Singe Duud
ÄndereAdenauauer wooch ni önö Vrönd va Ehrhard un ongernomm völl, öm häm öt Lääve schwoch z mache. Als Erhard stürzde soll Adenauer jesaat ha: „Su, d Enne es vott!“ Adenauer bleed Metgled van dr Bundesdach un woch met övver 91 Joohr dr aldste Avjöordnete, dämm öt Parlament je hott.
Adenauer storv am 19.4.1967 ä si Huus ä Rhöndorf. Op Kölsch soll hä kott vöör singe Duud jesaat ha: „"Da jitt et nix zo kriesche!" watt op Stolberjer Platt heecht: „Do jitt öt nüüß z kriiche!“
Bejraave wood Adenauer ä Rhondorf op dr Kerschhoff am Bösch.
Jätt z Lääse
Ändere- Hans-Peter Schwarz: Adenauer. Der Aufstieg 1876–1952. DVA, Stuttgart 1986, ISBN 3-421-06323-0
- Hans-Peter Schwarz: Adenauer. Der Staatsmann 1952–1967. DVA, Stuttgart 1991, ISBN 3-421-06613-2
- Henning Sietz, Attentat auf Adenauer. Siedler, Berlin 2003, ISBN 3-88680-800-9
- Stephan Eisel: Konrad Adenauer als Bonner Bundestagsabgeordneter. In: Stephan Eisel, Johannes Laitenberger (Hrsg.): Für Bonn, für Deutschland, für Europa (Festschrift 50 Jahre Bonner CDU). Bonn 1995, ISBN 3-416-02570-0
- Günther Schulz (Hg.): Konrad Adenauer 1917-1933, SH-Verlag, Köln 2007, ISBN 978-3-89498-161-7
Websigge
Ändere
