Steenzitt
(Sije op Stolberjer Platt)
un jeschrieve wie moch öt kallt
(Sije jeschrieve wie moch öt kallt)
D Steenzitt es di Zitt en d Jöschichte van d Mänsche, en di sö mä met Steen hanteere kutte un noch kenn anger Denger notzde, öm sisch öt Lääve z jöstallte.
Alljömeen Date
ÄndereD Steenzitt ömfassd ön Zitt, di tösche 2,6 Milliun Jaahre v. Chr. un onjöväär 7000 Joohr v. Chr litt. Di Zitte hange van d Jäjend aav, di mo bökikkd. A manche Plaatsche hand d Lüüh iihr, a manche spiidr vorstange, Metall z notze, öm Jöräte doruss z maache. Döck weed d Steenzitt als ischde Zitt van dr Mänsch vorstange. Anger Periode us d Vröschzitt van dr Mänsch send d Bronßezitt un d Iiserzitt.
Aldsteenzitt
ÄndereAld Aldsteenzitt
ÄndereDr Alde Deel van d Aldsteenzitt es d äldste van di drei ongerscheede Deeler, en di mo d Aldsteenzitt opdeeld. Ä Afrika vängd di 2,6 Milliune Joohr v. Chr. a, Europa hengd hängerher. Do jeehd öt isch 1,8 Milliune Joohr v. Chr. looß, wobeij he Georgie dat Land es, wo d Mänsche z isch Keie als Werkzüch vorwand hand. En di Zitt veel och, dat dr Mänsch öt vorstäng, Vüühr z bändije, ön Hölp di öt häm möjelich maade, ä kälder Regiune z träcke.
En d ischde Zitt woch öt Werkzüch van d Mänsche koom va normal Steen z ongerscheede. Dat ändernde sisch ävver un en d Altsteenzitt entweggelnde sisch dr Faustkeil (op Ripuaresch: Vuußkill, ö böhouwe Stöck Stee, dat ön Spetz had.
Meddel Aldssteenzitt
ÄndereEm Meddel van d Aldsteenzitt wod öt Werkzüch finger, d Mänsche liirde dozo. Öt bleed net beij dat jroff Wärk, dat sö vreuer mä schaffde. Di Spetze va Vuußkille wore schärp wi Mätzer. En di Zitt välld dr Neandertaler, ävver och moderner Mänsche joov öt zo d sälbe Zitt at. Watt sö all dänge, woch, dörch d Jäjend z träcke, z sammele un z jaare.
Duude wode net mi liije jölosse, sö wode böjraave. Sälvs Denge, di mo dr Duude en öt Jraav laad, wode jövonge. Övv sö at an ö Lääve no dr Duud jloote, lädt sisch ävver net saare.
Wi d Venus va Berekhat Ram zeechd, es sälvs Konst bökannd.
Jong Aldsteenzitt
ÄndereDr jöngste Deel van d Aldsteenzit vängd öm 40.000 v. Chr. a. Dr. Mänsch entweggelnde sisch wiir. Hööhle woode bömold, wi d Hööhl va Lascaux zeechd. Werkzüch wood bässer und r Ongerscheed tösche dr Neandertaler un dr Homo sapiens woss mi un mi. Öt enstäng dr Cro-Magnon-Mänsch, en vrösche Form va dr Mänsch, dä hüü läävd.
Us Fijure wi d Venus va Dolní Věstonice weed jöschlooße, dat dr Mänsch böjreff, wi hä entstäng, dat önö Mann un ön Vrau dozo nüdisch woch, öt Poppe dozo jöhood.
Meddelsteenzitt
ÄndereD Meddelsteenzitt litt tösche d Ald- un d Jongsteenzitt. Je no d Jäjend, di mo sisch akikkd, välld sö tösche 8000 v. Chr. un 4500 v. Chr.
D Mänsche schaffde öt, met Vüührstee Jöräte z bouwe, schärpe Waffe, di vöör d Jachd nüdisch wore. Sälvs Säje kutte sö us di Denger mache, watt nüdisch woch, öm met Holz werke z könne. Dr Mänsch trock net mi ösu völl dörch d Jäjend, wi hä dat vreuer mood. Hä hod mi Flupp beij d Jachd, ävver hä vong och a, Planze a z bouwe un Deere z halde.
Jongsteenzitt
ÄndereDr Aavang van d Jongsteenzitt es di Zitt, wo dr Mänsch ophood, Denge mä z nämme, hä vong a, sö z maache. Deere wode net mi mä jöjachd, sö woode jruußjötrocke un koome dann onger öt Mätz. Koor wood net mä ongerwääß opjöraafd, öt wood usjösiind un dann wood jöwaad, bes öt riif wooch. Dat dat net övverall op d Wält zo d jlische Zitt passeerde, kann mo sisch vörstelle. Öm 11000 v. Chr. schaffde dat Mänsche em Nahe Oste, Europa hong onjöväär 6000 Joohr hängerher. He mood mo bes 5500 v. Chr. waade, iih mo ösu witt wooch.
D Jöräte en d Jongsteenzitt sollte schünn se un kräte Mustere, d Bandkeramik entstäng. Sälvs Metall wi Jold un Selver vong dr Mänsch a z böwerke, ävver dat weech Züch kutt hä net bruche, öm Jöräte z maache. Dozo wooch Iiser nüdisch.
Dr Ötzi wooch önö Mänsch us d Jongsteenzitt.
D Mänsche en d Steenzitt
ÄndereD Mänsch en d Steenzitt jöhood zwar d Zoot Homo a, ongerscheed sisch ävver siihr. Eevach Mänsche wi dr Homo habilis hodde winisch met önö Cro-Magnon-Mänsch z do un och önö Neandertaler entwäggelnde sisch janz angisch. Alle brudde Werkzüch, ävver wat sö domet maade, wi sö dat Werkzüch notzde un wi sö öt bouwde, ongerscheed sisch siihr. Öm 30000 v. Chr. storv dr Neandertaler us un öt bleed mä noch dr Homo sapiens övver.
Us dr Jäjer wood em Lauf van d Zitt önö Mänsch, dä öt vorstäng, net mä Planze a z bouwe, hä trock och Deere op, öm oohne Jachd a vresch Vleesch z komme.
Dr Mänsch en d ald Aldsteenzitt läävde ä Hööhle, di häm Schotz beij schlääd Wäähr un vöör weld Deere boohne. Em Lauf van d Zitt liirde hä, Höttö z bouwe un Holzzüng zm Schotz a z lääje. Öm 10000 v. Chr. entstänge d ischde vaste Holzhüüser. Jrääver us di Zitt, d Dolmen, wi dr Poulnabrone Dolmen ä Irland, send kenn Löucher mi, di mä usjöhovve wode.
