Hee die Sigg es op Kölsch
(mih kölsche Sigge)
un jeschrevve wie beim Wrede oder bei der Akademie för uns kölsche Sproch
(mih Sigge jeschrevve wie beim Wrede oder bei der Akademie för uns kölsche Sproch)

Adam Wrede (* 12. April 1875; † 21. Dezember 1960) hät Jeschichte, Jermanistik, Philologie un Jeografie en Bonn un en Münster studeet. 1896 woodt hä zo enem Metjlid vun der KDStV Novesia Bonn, ener katholische Stundenteverbingung. Vun 1903 bes 1927 hät hä als Oberlährer odder Studienrat em Schillerjymnasium en Kölle jearbeidt. Singe Doktor (Dr. phil.) hätte 1905 en Tübingen jemaat. 1915 hät hä sing Habilitation an der Kölsche Handelshuhschull jemaht, me'm Werk Südniederländische Einflüsse auf die Kölner Schriftsprache (Wie de Niederländer uns kölsche Sproch verändere). Vun 1921 aan wor he Professor aan de Uni en Kölle. Der Wrede wor e Metjlid vun der NSDAP zick 1933 un sing Publikatione widderspeejele et, för e Beispill hät hä 1936 Deutsche Volkskunde auf germanischer Grundlage geschrieben. 1960 es der Wrede jestorve. Mer kann singe Jrav om Melate-Fridhoff en Kölle finge.

Im zo Ihr jit et hückzodaach en Köln-Nippes en Adam-Wrede-Stroß. Dat es janz en der Nöh vun der Flora (Botanischer Garten).

Däm Wrede singe Sprachschatz Ändere

Berümp es dä Mann wäje singem Neuer kölnischer Sprachschatz, dä 1956 erschunge es, ävver esujar vör dem Zweite Weltkreeg för et Dröcke bereit wor un dä fass en enem Husbrand bei dem Wrede 1942 afjebrannt woodt; dat es ävver nit passeet un dat Werk kunnt endlich veröffentlich wäde. Op 1103 Sigge hät dä Professor kölsche Wööd, Usdröck un Sprüch jesammelt. Drei Böcher sin dodruss jewoode. Der Wrede hät nit nor kölsche Bejreffe linguistisch verklört; hä hät esujar biojrafische Saache üvver kölsche Stroße, Jebäude un Fijore (de "kölsche Orjenale") esuwie de kölsche Jescheech opjeschrivve. För e Beispill kammer üvver dat Fleuten-Arnöldche nohlese: wie dä richtich heeß, wann hä jeboore un jestorve es, dat dat en Suffkraad wor, dä sich met Flöte spille jet Jeld verdeene dät … un noch vill mieh hät dä Wrede üvver dat Fleuten-Arnöldsche erussjefunge. Wä Loss hät, kann et nohlese. För die Lück, die de kölsche Sprooch studeere welle, darf dä Wrede em Böcherschaaf nit fähle.

Der Dam hät och Forschunge zor ahlkölsche Sproch jemaat, die hä och veröffentliche wollt. 1914 wor dat Ding alt bereit för et Dröcke, ävver bes 1954 hät hä immer widder Neues dozo jedonn un hä storv, bevör singe esujenannte Altkölscher Wortschatz erschung. Dem Wrede sing Dokumente loge dann vun 1980 bes 2005 em Historische Archiv vun Kölle, bes der Stefan Winter se entdeck hät, dä se och veröffentliche wollt un dä met der Akademie för uns kölsche Sproch jearbeidt hat, för dat ze schaffe. Leider es och hä jestorve, bevör dat Werk erschunge es; der Winter storv 2006 aan ener Krankheit.

Üvvrijens Ändere

Och dä ahle Konrad Adenauer hatt däm Wrede singe Sprachschatz em Böcherschaaf. Wann ehr ens en et Konrad-Adenauer-Huus en Rhöndorf kutt (dat es hück e Museum), dann luurt ens en et Wonnzemmer vun däm ahle Konni. Die drei ruude Böcher vum Wrede kamer nit üvversinn.

För Kölsch ze studeere Ändere

Websigge Ändere