Beteijeuze

Beteijeuze (em bayersche Katalog och α Orionis) es ene rude Reesestäê em Stäênebeld Orion on weed doa och als Schultestäê vamm Stäênebeld bezeechnet. Och wenn Beteijeuze eijentlesch em Dorchschnigk net heller wie dä Rijel (β Orionis) es, weed hä als α-Stäê vamm Orion jesinn.

Ene Bleck op't Stäênebeld Orion, Beteijeuze es dä rude Stäê bovve räêts

Physikalesch Bejreff	Daate
Radius	760  +120−60 R☉
Mass	16,5–19 M☉
Löüschkraff	ca. 55.000 L☉
Temperatur	3600 K
Rotationsduur	2070 bis 2355 d
Alte	8–8,5 Mio. a
Spektralklass	M1–2 Ia–Iab
Scheenboare Helleschkeet	0,42 (0 bis 1,6) mag
Entfäênong	ca. 550 Lj

Noam

Dä Stäê weed em Engelsche Betelgeuse jenanngk. D'r Beteijeuze iêh Noam kütt uêspronglesch uss'm Arabesche يد الجوزاء yad al-ǧauzā, wat esuvell wie "D'r Meddlere iêh Hangk" bedöcke deet. Dorch ene Övvesätzongsfähle wodd dat dann zo Beteijeuze / Betelgeuse en de Europäiesch Sprooch.

Hee e kleene Övvesiêht övve eenije van d'r Beteijeuze si Noame:

• al-Dhira / الذراع / al-Ḏirāʿ (de Ärm)
• al-Mankib / المنكب (de Schulte)
• al-Yad al-Yamīn / اليد اليمين (de räête Hangk)
• Ardra (Hindi)
• Bahu (Sanskrit)
• Bed Elgueze
• Beit Algueze
• Besn (Persesch) (dä Ärm)
• Beteigeuze
• Beteiguex
• Betelgeuze (Bet El-geuze)
• Бетельгейзе (Russesch)
• Betelgez/Бетелгез (Serbesch)
• Betelgeza (Slowenesch)
• Betelguex
• Gula (Euphratisch)
• Ied Algeuze (Orion si Hangk)
• Klaria (Koptesch) (Ärmche)
• Yedelgeuse
• 平家星 (Japanesch) (Dä Stäê vamm Heike-Clan)
• 参宿四 (Shēnxiùsì, Chinesesch: „Vier[te Stern] van de Drie-Stäêne-Konstellation“)

Eijeschaffte

Dä Reesestäê Betejeuze jehüürt zer Melechstroaß on weed em Hertzsprung-Russell-Diajramm zer Klass "Rude Övvereese" jezällt. Hä hätt onjefäê dä dusendfache Dorchmesse van d'r Sunn on en ca. zehndusend su jruße Löüschkraff em siêtbaar Berejch. D'r Sunn iêh Volumen passt etwa eene Milljarde Moal en dä Beteijeuze erinn. Van ons Äêd uss jesinn, es hä de Zehnthelleste Stäê am Naachhemmel.

Demm Beteijeuze sing Radius schwangk öm ca. 15%, wesswäje och sing Helleschkeet töüsche +0,3 und +0,6^m en en halevrejelmäßisch Period van 2070 Daache hen on häê wechsele deet. Nävve Antares, Mira on Altair es hä van de Äêd met Teleskope als en kleen Schiev met enem Winkeldorchmesse van 0,05 Bojesekonde ze sinn.

Zokonnef als en Supernova

Foto van Beteijeuze, jemaaht mem Very Large Telescope en't Europäesch Süüdstäêwaat (engl. ESO)

Doa Beteijeuze en rude Övverrees es, weed hä sing Lävve als en Supernova beende. Wanniêh jenau mer ävve doamet rechne künne, es noh nit esu seche (Vleech att en dusend Joêhre, vleech erst en fröhestens Hongetdusend).

Doa de Löüschkraff van solche Stäêne als Supernova ca. 16.000-fach aansteije kann, wööd d'r Beteijeuze op d'r Äêd su hell wie nu dä Halevmongk schinge (Je noah Vermotonge sujar esu hell wie dä Vullmongk). Övver de Jammastraalebletz müsse mer ons hee ävve kee Sorje maache, doa de Rotationsachs van Beteijeuze nit zo ons zeicht.

Noah si Explosion weed doavan dann ene Neutronestäê zeröckblieve.

Beteijeuze en Literatur on Film

En d'r Romantrilojie "Per Aanhaale dorch de Jalaksis" van Douglas Adams es Beteijeuze et Heemoatsystem van Ford Prefect on Zaphod Beeblebrox.

Op ene Planeet vamm Beteijeuze-System speelt de Handlong van Pierre Boulles "Dä Planeet d'r Aape".

Dä Stäê kütt och en eenije Kuêtjeschischte vamm Sci-Fi-Autor Philip K. Dick vüê.