Achterhoeks
Achterhoeks, dat spresch mer Aachterhukß, es enne Sproochejropp en de Nederläng. Wi dä Name schonn säät, kallt me se em Achterhoek, däm Stöck fon de Provinß Gelderland em Oßte van de jeldersche Eijssel, beß noh de Jrenß fun Dütschland.
En dämm helljöhne Jebeed eß dä Dijaläk jet mieh med jeldersche Ėnflöß,
en dämm donkeljöhne Jebeed eß dat Aachterhukß dem Twentß äähnlijjer.
Dijalägte on Forwanntschaffte Ändere
En däm Jebeed jidd et vill foschiidenne Dijalägde, di all beij et Achterhux jezallt wääde. Em Norde un Oßte eß dat däm Jrafschafter Platt em düütsche unn em Twentß odder em Sallands us de Neederläng zemmlesch äänlesch, di doh aanjrenze don. De weßßlijje Dijalägde wääde och ald beij et Oß Vellühwß jeräschnet[1] un komme jedd obb et Jelldersche. En faßjelaate oddo offizjäl Schriifwiiß han se em Aachterhuks nit, ävver em weesentlesche bruche se wall all deselve Aat, ier Sprooche ze schriive un bochstabbėere, un dat eß noh de Jrundrääjelle vom Nederlängsch esu wi mmer et schwaadt, ävver med Saache uss em Dütsch dobeijenomme, woh dat Nederländesch nit rik.
Wi deijt mer t enzotėere? Ändere
Et Aachterhuukß zallt zem Nedersaksisch fon de Nederläng un domet zo de Nederfränkesche Sprooche fun de kontinentaale Weßjerrmaanėsche Sprooche.
Jraad wi de Sprooche op der ander Sik fon de Jrens bess errop noh Duisbursch un Mölm däät mer et Aachterhoks noch en de spääde Prüüßezick onger dä Bovverbejreff fan et Düütsch Nederlängsch faße.
Fille donn et Wäßfäälesche, oddo winnėschßtens et Wäßmönßterlänndesche em düütsche Sproochroum un et Twents em neederlängsche mem Aachterhukß zesamme alß eijn Sprooch aalooəre, ävver eß klooh, zick länger ald sen di sesch ussenneeijn am äntwekkelle, un en de miehtßte Väll eß de Jränß zwesche der Staate och zėmmlėsch noh aan de Jränß zwesche de nöüjerre Öngescheed en de Sprooche[2]
Wi't Aachterhugs jebruch weed Ändere
Mussik Ändere
Der Achterhook kent völl Bänds, di de eijen Sprooch bruche, zem Bäjspöll: Normaal, Boh foi toch, Jovink en de Voederbietels, de Spitfires, un nit zoläz Old ni-js wo Medspeller beij sėn, di j och beij Normaal ode Boh foi toch jewääse woohre.
Jrammatik Ändere
De Jrammatėk fom Aachterhuks eß annders wi em Neederlängsch un annders wi em Düütsch oddo Neederdütsch. Se eß ööhnzwoh dozwesche. Hee e paa Beijspöll:
Donn Wöht Ändere
De Kunjugazjohn fun de Donn Wöht hät en de MeerZahl alldewiel de jlische Vorrəm wi de Du-Forrəm en de Eijnzahl:
| Jäjewat - Eijnzahl | ||||
|---|---|---|---|---|
| esch loufen | ik loope | |||
| Do löüfß, Do löpß | i-j loopt | dou löpste | ||
| hä löüf, hä löp | hee, hie löp | |||
| Jäjewat - Mihzahl | ||||
| mir loufe | wi-j loopt | |||
| Ühr louf, Ühr loufd | jullie loopt | |||
| seij loufe, seij loufen | zee, zie loopt | |||
| Fojangeheijt - Eijnzahl | ||||
| esch leef | ik leepe | (Klengk wi: liepe) | ||
| Do leefß | i-j leep'n | |||
| hä leef | hee leep | |||
| Fojangeheijt - Mihzahl | ||||
| mir leefe | wi-j leep'n | |||
| Ühr leevd | jullie leep'n | |||
| seij leefe | zie leep'n | |||
Ömluute Ändere
En annder Eijeaad eß dä Ömluut, janns äänlesch wi beij onß un och em Lėmmborjesche, dä ävver em Neederlängsch un Holländesch jannß onbeėkannd eß. Wi heh kütt hä en de Fokleijnerongßforrme un en de Dėngwööd ier Mihzahle för, ävver angėsch jeschrevve wi beij onß, dröm han di winnijer Püngksche:
| Hongk - Höngksche - Höngk | hond - höndjen - hönde | |
| Hand - Hängksche - Häng | hand - hendjen - hende | |
| Muuß - Müüßje - Mühß | moes - muusken - muuze | |
| Mann - Männeke, Männsche - Mannslück | man - menneken - mansleu |
Et Vatter Onser Ändere
En Winterßweik, dat heijß op Aachterhuugß Winterswiek un op Nommaal-Holländesch Winterswijk, bett mer et „Fatter Onser“ esu:
Unzen Vader in de hemelen,
laot dienen name eheilegd worden;
laot dien könninkriek kommen;
laot dienen wille gebeuren
op de eerde zo as in den hemel.
Gef uns noo uns dageleks brood
en vergef uns unze scholden
zo as ok wi-j vergeft
wee bi-j uns in de schold staot;
en breng ons neet in verzeuking,
maor maak uns vri-j van 't kwaod.
Want van Di-j is het könninkriek
en de krach en de glorie
noo en alle dage.
Amen.
Bööscho Ändere
- Loor beij de Qwelle.
Wäpsigge Ändere
Quelle Ändere
- ↑ http://taal.phileon.nl/kaart/nedersaksisch.php
- ↑ Georg Cornelissen, Alexander Schaars, Timothy Sodmann (Erußjävver), onn och metjemaat hädd et Christa Hinrichs: Dialekt à la carte: Dialektatlas Westmünsterland – Achterhoek – Liemers – Niederrhein. Stichting Staring Instituut + H. J. Steenbergenstichting, Doetinchem; Rheinland-Verlag, Köln; Landeskundliches Institut Westmünsterland, Vreden; 1993. Zweij Bänd, 125 Sigge, un noch dobeij 57 Kaate. ISBN 90-73667-12-7 = ISBN 3-7927-1395-0 = ISBN 3-927851-66-3