Ongerscheide zwesche Versione vun dä Sigg „Mestreechs“

Inhalt gelöscht Inhalt hinzugefügt
Purodha (Klaaf · Beijdrähsch)
M hät de Sigg vun „Mestreshs“ en „Mestreechs“ ömjenannt.: Esu nänndet sesch sällver
Jüppsche (Klaaf · Beijdrähsch)
typo
Reih 1:
{{Atikel op|Kölsch|}}
Et '''MestreshsMestreechs''' udder '''MaastreshterMaastrichter Platt''' es dat Platt, wat se em ahle Deil vun dä ShtadtStadt [[MaaßtrechMaastricht|Maastrech]] kalle, di jans em Sööde vun der [[Neederläng]] aan der [[Maas (Floß)|Maas]] litt. De MestreshserMestreechse saare '''''{{lang|li|Mestreechs}}''''' doför, de [[Nederlängsch|Nederlander]] ''{{lang|nl|Maastrichts}}''. Et '''MestreshsMestreechs''' es ene [[Limborjisch (ShproochSprooch)|Limborjisch]]e [[Dialekt]], dä ävver jät mieh wi ander Limborjesche ShproocheSprooche ene jeweße Enfloß fumum [[Franzüüsesch (ShproochSprooch)|Franzüüsesch]] aan sesh hät.
 
Et MestreshsMestreechs schingk norr_en zemlesh lebändijje ShproochSprooch ze sin.
 
== Jränze un Eijeschaffte ==
Et MestreshsMestreechs es ene Deil vum [[WäßjärnaameschWessjermanisch (ShproocheSprooche)|WäßjärnaameschWessjermanisch]]e [[Dijaläk_KontinuumDialek_Kontinuum]] un dröm ähnlesch met dä DijaläkteDialekte drömröm.
 
De ShproocheSprooche em Land öm MaaßtrechMaastrech sin anders wie et MestreshsMestreechs. Och en dä Dörper un vörmoolijje Jemeinde [[Itteren|Itter]], [[Borgharen]], [[Amby]] un [[Heer (MaaßtrechMaastrech)|Heer]], di em [[Joohr 1970]] noh MaaßtrechMaastrech enjemeindt woodte, schwaade se eijene ShproocheSprooche, och wann ene Houf MaaßtrechterMaastrechter noh dohen ömjetrocke sin, die dat wall nit donn.
 
=== Typpesch MestreshsMestreechs ===
E paa Eijeheite hädd et MestreshsMestreechs för sesch allein, un e paa fengk mer och em Land tiräk drömeröm, ävver nit angeschwoh. För de Lück vun ußerhallef klengt dat dann „tüppesch MestreshsMestreechs.“ Doh kam_mer aanföhre:
* Dat öff jebruchte lange ''ae'' {{IPA|εː}} vun ander Limborjesche ShproocheSprooche kennt mer em MestreshsMestreechs jaa nit. Doför säät mer em MestreshsMestreechs ''ee'' {{IPA|e:}}. Dat Woot ''{{lang|li|gere}}'' — bei uns „jähn“ wi en „esh han desh jähn“ — hätt mer övverhoup bloß em MestreshsMestreechs. Dat sull vum Enfloß vum modärne Neederlängsch kumme.
* En ''-sj'' udder en ''-sch'' {{IPA|ʃ}} aam Ängk vun enem Woot hädd_et MestreshsMestreechs sellver nit, et kütt bloß en Främbwööter vür. En ander DijaläkteDialekte en Limborsh es et dermiehts nit selldener, wi bei uns, udder em [[Deutsch (ShproochSprooch)|Deutsch]]. Em Norde en Limborsh jidd_et och DijaläkteDialekte, die kei ''-sj'' am Engk vun Wööter han, ävver em Sööde es det MestreshsMestreechs der einzijje. För unsere „Fesch“ säät mer en Maaßtrish ''{{lang|li|vès}}'' un ußerhallf ''{{lang|li|vèsj}}'' un ''{{lang|li|vösj}}''.
* Et MestreshsMestreechs häd als einzije ShproochSprooch vun däm Limborjesche Knubbel dat ''aajt'' ov ''aajd'' {{IPA|aːjt}}, för e Beishpell en esu Wööter, wi ''{{lang|li|aajd}}'', dat bedügg „ahl“, un ''{{lang|li|zaajt}}'', dat bedügg „Salz“. Ander limborjesche ShproocheSprooche han doför aan dä Ställe ''ald'', ''aad'', ''awd'', ''aod'' un ''oud''. Dat ''oud'' känne mer jo uch ussem [[Wäßripoaresch]].
* Jraad wi em [[Wäßripoaresch]] trick mer och em MestreshsMestreechs de Sellefsluute Jähn janz besöndesch lang. De Ongerklasse en der Jesellshaff un de Kraade donn et extra doll, ävver et fälld överall op. Dood ens verjliishe:
{| cellpadding="0" cellspacing="6" border="0" class="wikitable align="center" x-style="clear:both;align:center;margin:1ex"
!colspan="5"|MestreshsMestreechs Platt||rowspan="99"|  ||colspan="5"|Ander Limborjesch||rowspan="99"|  ||colspan="3"|Bei ons||    
|-
| ||''{{lang|li|maan}}''|| ||{{IPA|maːn}}|| || ||''{{lang|li|man}}''|| ||{{IPA|mɑn}}|| || ||Mann|| ||
Reih 25:
|-
|}
=== Ongerscheide zwesche em MestreshsMestreechs un ander Lėmborjesche Dijalägde ===
Zwesche der Lėmborjesche DijaläkteDialekte hät mer zom Dejl öhntlesch Ongerscheide ze bemärke. Maaßtresh, de ShtadtStadt, hät jlisch en Hääd [[Schproochejränze]] en singer Nöh. Doh sinn_er e paa weshtejje dronger. Esu küdd et, dat schunn Dijalägde en der Ömjävong janz anders klenge künne, wi et MestreshsMestreechs. Heh sin e paa Ongerscheidongsmärkmohle:
 
* Maaßtrish litt tiräk aan der [[Panninge Linnėsch]]. Di deilt Limbursch — em Norde in Wäste vun dä Linnėsch saare se ''{{lang|li|slech(t)}}'' un sön ''{{lang|li|schläsch(t)}}'' udder ähnlesch. Dat heiß se träänd och dat ({{IPA|s}} vum {{IPA|ʃ}}), schmaal vun breid. Zigg em [[2. Wältjreesch|läzde Kreesch]] jeiht di Linnisch ald dorsch Vör_ööt vun Maaßtresch. En der ShtadtStadt heis-et {{IPA|ʃ}}), ävver em Oste dovun, en Amby und Heer hööt mer ald ''{{lang|li|sjlech}}'' {{IPA|ʃlæç}}.
* Maaßtrish lidd_em Oste vun dä Linnije, di et ''ii'' vum ''äi'' un et ''uu'' vum ''öi'' tränne. En der ShtadtStadt schriiv mer noch ''{{lang|li|ies}}'', schpresh: {{IPA|iː/s}} un op Neederlängsch: ''{{lang|nl|ijs}}'', schpresh: {{IPA|ɛis}}, op Kölsch: „Ieß“‚‘. En Maaßtresch heis_et ''{{lang|li|hoes}}'', schpresh: {{IPA|huː/s}} un op Neederlängsch: ''{{lang|nl|huis}}'', schpresh: {{IPA|høys}}, op Kölsch: „Huuß“. En Maastresch sellver hürt mer ald ene Houfe Dubel-selfs_luute, wat em Norde un em Oßte vun Maaßtresch noch nit esu es. Mer kännt för e Beishpell ''{{lang|nl|bij}}'', spresch: {{IPA|bɛi}}, dat bedügg „bei“ oder „Bei“, je noh_m Tohn, un nit ''{{lang|li|bie}}'', wi anderswoh en Lėmborsch. Uns „Zick“ heiß övversaz ''{{lang|li|tied}}'' em MestreshsMestreechs un hät nur eine Selfsluut {{IPA|tiː/t}} ävver „Zigge“ heiß ''{{lang|li|tije}}'' un hädd_er ald ene dubbelte: {{IPA|tɛiə}}.
* Zwei Dubbel_selfs_luute uss_em [[Meddelneederlängsch (ShproochSprooch)|Meddelneederlängsch]], ''ie'' un ''oe'', wääde em MestreshsMestreechs jenou esu jeschrevve un klenge {{IPA|iː}} un {{IPA|uː}}. „Ruud“ heiß allsu ''{{lang|li|roed}}'' un klengk {{IPA|ʁuːt}} jraad wi bei ons. Ävver en [[Meersse]] ess_et ''{{lang|li|rwad}}'' un klengk {{IPA|ʁwɑt}} un em [[Valkenburg aan de Geul|Valkenburjer]] Platt schrieve se: ''{{lang|li|road}}'' un saare: {{IPA|ʁoɑt}} doför.
* En ''-rs'' am Woot_engk hät et MestreshsMestreechs noch behallde vun älldere Zohschtänd vun de ShproocheSprooche. Ößlesch vun Maaßtrėsh es doh druß ävver ald ''-(r)sj'' jewoode, dat klengk: {{IPA|ʁʃ}}.
 
=== Ähnleschkeite zwesche em MestreshsMestreechs un ander Lėmborjesche Dijalägde ===
Der jrüüßte Deil vun singe Eijeschaffte hät et MestreshsMestreechs ävver met de andere Lėmborjesche DijaläkteDialekte jemeinsam.<ref name=Karte1>[http://taal.phileon.nl/kaart/limburg.php Op dä Kaat es ze sinn, dat et MestreshsMestreechs de weeschteschßde Eijeschaffte vu de Lėmborjesche Jropp och hät]</ref>:
* Maßßtresh litt em Noodwäste vun der [[Benrother Linėsh]], un noch södößlesch vun dä [[Uerdinger Linėsh]]. Dat bedügg, dat mer heh ''{{lang|li|iech maak}}'' hüürt, un nit dat neederdüütsche ''{{lang|nds|ik maak}}'' un och nit dat meddel- un huhdüütsche ''{{lang|ksh|ech mach}}'' udder ''{{lang|de|ich mache}}''. Dat hallde vill vun de [[ShproochewesseschaffSproocheWesseschaff]]ler för et weeschteschste Aanzeishe för ze entscheide, ov_ene DijaläkDialek Lėmborjesch es udder nit.
* Em MestreshsMestreechs kam_me de lange Selbe op zwei Aate bitoone. Wi bei ons jidd_et der [[Schleiftoon (Rhingland)|Schleiftoon]] un der [[Stooßtoon (Rhingland)|Stooßtoon]]. Dovun jeiht dä eezte eetz huh un dann widder eronger, un dä ander jeiht bloos_eraf. Weil di wi bei ons jelääjentlesch deene künne, för Wööter ze ongerscheide, zwesche dänne söns alles ejaal es bes op dä Toon, es et MestreshsMestreechs och en [[ToonshproochToonSprooch]]. Ävver opjepaß: kood_em Sööde vun Maaßtresch, öm di Ööt [[Eijsde]]n_un [[Riemst]] eröm, jidde e klein Jebeed, woh mer di Töön zwa hät, wo se ävver hück kein Bedügdenesse mieh ongerscheide donn.&nbsp;<ref name="Cajot 2001">Cajot 2001</ref>.
* Em Lėmborjesche un MestreshsMestreechs kennt mer, angersch wi em [[Neederlängsch]], der [[Ömluut]] en de [[Verkleinerungsform]]e, en de [[Plurahl]]forme vun de [[männlesch (Jrammetsch Jeschlääsch)|männlesch]]e Wööter un beim [[Beujung (Jrammatek)|jrammatesche Beuje]] vun de [[Stark Värb|starke Värbe]].
* Mer ongerscheidt noch zwesche drei [[Jeschlääsch (Jrammatek)|jrammatesche Jeschlääschter]] em MestreshsMestreechs, wi em övverije Lėmborjesch, wat et [[Holländesch (ShproochSprooch)|Holländesch]] nit, un et [[Braabantsch (ShproochSprooch)|Braabantsch]]e koum noch hät.
* Wööter, di orshprönglesh en de [[Einzahl (Jrammatek)|Einzahl]] ene koote Selfsluut hatte un em Plurrahl ene lange, di han em MestreshsMestreechs un em janze Lėmborjesch en beidse Fäll ene lange Selfsluut: ''{{lang|li|d<u>aa</u>k}}'', '{{lang|li|daker}}'' bedügg Dach, Dääsher jäjeövver em Neederlängsch: ''{{lang|nl|d<u>a</u>k}}'', ''{{lang|nl|daken}}''.
* Dat Woot '{{lang|li|Du}} kennt mer un bruch mer em Lėmborjesch un em MestreshsMestreechs noch. Em Neederlängsch dojääje es dat verschött jejange, un mer säät ''{{lang|nl|jij}}'' doför, wat vun de ShproochentwecklongSproochentwecklong heer mem ‚Ühr‘ verwand es.
* De Selfsluute ''ê'' un ''ô'' vum [[UrjärmaaneschUrjermanisch (ShproochSprooch)|UrjärmaaneschUrjermanisch]] sin em MestreshsMestreechs nit zoh ''ie'' {{IPA|i, iː}} un ''u'' {{IPA|u, uː}} jewoode. Em janze Lemborjesh heis et '{{lang|li|beer}}'' {{IPA|beːʁ}}, ävve en Deutsch heis et ''{{lang|de|Bier}}'', un em Nederlängsch säät mer ''{{lang|li|bier}}'', dat klengk dann heh un dph je noh Landschavv un em Zosammehang em Saz {{IPA|biɑ}} udder {{IPA|biːr}} udder {{IPA|biːɹ}}.
* Dat ''sk-'' vum Aanfang vun urjärmaaneschurjermanisch e Wööt es wi em Deutsch zo {{IPA|∫}} un nit zo {{IPA|sx}} wi em Nederlängsch jewoode.
* E -[[t (Boochschtab)|T]] aam Engk vun de Wööter [[Elision|flüsch fott]] henger dä Metluute ''b'', ''ch'', ''d'', ''f'', ''g'', ''k'', ''p'' un ''s''. Noh enem ''m'' weed et zoh enem ''-p'' wi et och bei uns jewöhnlesch es. Noch enem ''ng'' weed et en e ''-k'' ömjewandelt, wat mer ons och esu känne.
* Dat [[w (Boochschtab)|W]] weed alleins met beide Leppe jebildt, der ohne de Zäng, [[bilabial]], wi mer en de Weßeschff säät, wat mier bloß jelääjentlesch un lang nit en alle DijaläkteDialekte han.
* Et [[r (Boochschtab)|R]] weed wi em [[Kölsch (ShproochSprooch)|Kölsch]]e un wi em [[Franzüüsesch (ShproochSprooch)|Franzüüsesch]] janz vüüre met der [[ShtroßßStroß]] jebild, mer sääd och e „jerevve R“, udder es der [[SproochwesseschaffSproochWesseschaff|WeßeschaffWesseschaff]] „[[uvular]]e [[Approximant]]“ un schrief {{IPA|ʁ}} en de Engenazjonaale Luutschreff. Em Jäjesaz zom MestreshsMestreechs un övverije Lemborjesch hät mer em Neederlängsch der [[alveolar]]e [[Vibrant]] {{IPA|r}} udder der alveolare Approximant {{IPA|ɹ}} aan dö Shtell.
 
== De TöhnTön ==
Jraad wi de ander Limborjesche DijaläkteDialekte och, kännd et MestreshsMestreechs en jannzejanze Hääd TöhnTön, un dobei sin_er vill sellefsluute, di et Neederlängsch un et Deutsch nit hät. Dröm han di Limborjesche DijaläkteDialekte och ene Knubbel [[Dijakrėtėsch Zeijsche|dijakrėtėsche Zeijsche]], di em en Nederlängsch velleisch ens en Främbwööter liß, ävver söns nit känne deiht. Loor och onge onger de [[#De Ottojrafii|Ottojrafii]].
 
=== De Einzel Selfsluute ===
De einzel Sellefsluute em MestreshsMestreechs Plat sinn_er:
{| border="0"
|- style="vertical-align:bottom" valign="bottom"
Reih 63:
| &nbsp;
|-
| <b> op&nbsp;MestreshsMestreechs </b>
| <b> Övversaz </b>
| <b> Dobei jesaat </b>
Reih 107:
 
=== De Dubbel Selfsluute ===
Et jitt ääschte un unääschte Dubbel-Sellefsluute em MestreshsMestreechs:
{| border="0"
|- style="vertical-align:bottom" valign="bottom"
Reih 119:
| &nbsp;
|-
| <b> op&nbsp;MestreshsMestreechs </b>
| <b> Övversaz </b>
| <b> Dobei jesaat </b>
|-
|&nbsp;|| aaj || [aːi] || ''aajd'' || ahl || -- || hät mer öff em MestreshsMestreechs
|-
| || aoj || [ɒːi] || ''slaoj'' || Schlooht || -- ||
Reih 164:
| &nbsp;
|-
| <b> op&nbsp;MestreshsMestreechs </b>
| <b> Övversaz </b>
| <b> Dobei jesaat </b>
Reih 212:
 
<!--
=== De TonakzänteTonakzente ===
==== Der SchleiftoonSchliefton ====
==== Der StoottoonStootton ===
-->
== De OttojrafiiOrthojrafie ==
Met heh dä [[BochshtaabeBochstabe]] un Kombinazjohne vun BochshtaabeBochstabe weed et MestreshsMestreechs jeschrevve:
<center>
<div style="clear:both;margin:0;border:0;padding:0;text-align:center">
Reih 300:
-->
== Et ''{{lang|li|Mestreechs Volksleed}}'' ==
Em [[Joohr 2002]] hät de Rejierung vun Maaßtresch ofizjäll e Leed en de MestreshseMestreechse ShproochSprooch als Hümm för de ShtadtStadt aanjenumme. Dat MestreshsMestreechs Volksleed, wi se et nänne donn. De Mussik kohm em Ojinaal vum [[Alfons Olterdissen]], dä vun [[1865 (Johr)|1865]] bes [[1923 (Johr)|1923]] jelääf hät, un es de läzde Shtrof vun dä mestreshseMestreechse Oper ''{{lang|li|Trijn de Begijn}}'' vun [[1910 (Johr)|1910]].<ref name="mast">{{literatur
|Autor = ShtadtStadt Maaßtrėsch
|Titel = Maastrichts Volkslied
|Jahr = 2008
Reih 311:
<div style="margin:3ex 2em" lang="li">
<poem>
'''{{lang|ksh|Maastrish sing ShtadtleedStadtleed}}'''
(''Mestreechs Volksleed'' van [[2002 (Johr)|2002]])
;;;;; 1
Reih 354:
</div>
 
== BööscherBöcher ==
* {{literatur
|Autor = P. Brounts, G. Chambille, J. Kurris, T. Minis, H. Paulissen, M. Simais
Reih 363:
|Online = http://www.veldekemestreech.nl/dictionairenspelling/dictionair_select.aspx
|Zugriff = 25. {{Name Mohnd|12}}. 2008
|Kommentar = Nederlands — MestreshsMestreechs
}}
* {{literatur
Reih 391:
 
== Websigge ==
* [http://www.kengkee.nl/ Kengkee.nl] - Websait för de Sprooch un Kultur vun MaaßtrechMaastrech (op MestreshsMestreechs)
* [http://www.veldekemestreech.nl/ Veldenke Krink Mestreech Websait] (op MestreshsMestreechs)
 
== Quelle ==
Reih 401:
{{Övversaz uß|en}}
<!-- ======= -->
[[Saachjropp:Neederfränkisch ShproochSprooch]]
[[Saachjropp:Saachjrupp:Limburjische ShproochSprooch]]
[[Saachjropp:Weßßjerrmaanische ShproochSprooch]]
[[Saachjropp:Jerrmaanische ShproochSprooch]]
[[Saachjropp:Indojerrmaanische ShproochSprooch]]
[[Saachjropp:Natüürlijje ShproochSprooch]]
[[Saachjropp:ShproochSprooch]]
[[Saachjropp:TonshproochTonSprooch]]
<!-- ======== -->
[[de:Maastrichter Platt]]
Di Sigg heh stamp vun „https://ksh.wikipedia.org/wiki/Mestreechs“.