Ongerscheide zwesche Versione vun dä Sigg „Napoléon Bonaparte“

Inhalt gelöscht Inhalt hinzugefügt
Luckas-bot (Klaaf · Beijdrähsch)
M r2.7.1) (Bot: dobëijedonn: gd:Napoleon Bonaparte
aapaaße
Reih 1:
{{Atikel_op|Stolberger Platt}}
 
'''Napoléon Bonaparte''' wood am(* [[Vönfzehnde15. August|15. Aujust]] [[Sövvözehhondötnüngunsässisch]]Joohr ([[15.8.]][[1769 (Johr)|1769]]) ä [[Ajaccio]] op ''[[Korsika]]''; jeboore un storv am [[Vönfte5, Mai]] [[Johr AchzehhondötänunzwanzischAugust|Achzehhondötänunzwanzisch]] ( † [[5.8. Aujust]] [[Joohr 1821 (Johr)|1821]]) op ''[[St. Helena]]''. Hä woch önö [[Staatsmann]] un [[Feldherr|Veldhäär]].
 
Em singe Name weed op [[Franzüüsesch (Shprooch)Frankreich|Franzüüsesch]] wie {{IPA|napoleɔ̃ bonɑpɑrt}} ußjeshproche.
 
=== Als Kengk ===
Reih 11:
=== Als jonge Mann un bei öt Militär ===
 
Napoleons Papp schaffte öt, dat Napoleon bei öt [[Militär]] van d Franzuuse usjebeld wood. Em Dezember [[Joohr 1778|Sövvezehhondötachunsövvezisch (1778)]] koom hä zösamme met singe äldere Brooch no ''Autun'', öm do d französische Sproch richtisch z liire. Ö Jooch spiir jäng hä als jonge Soldat no ''Brienne'', öm do usjöbeld z wääde. Hä koom bei di ange jong Soldate ävver net jott a.
 
Än d Schöll wooch hä mä em Rechne un en Jeschichte jott. En ö paar Fäscher wood hä isch jar net jeprööft. Watt häm ävver siir jott jöveel woch en Jeschichte d Kämpfe va [[Alexander der Große|Alexander dr Jruuße]] un [[Julius Caesar]].
 
Hä packte ävver d Pröfung un sollt en d [[Marine]] joo, ävver sing Äldere schaffde öt, dat hä no d Artillöre koom. [[Joohr 1784|Söövezehhondötviirunachzisch (1784)]] wood hä an d beitste Militärschüll va Paris ajönomme.
 
Am Vierunzwanzigste24. Aujust Sövvezehhondötvönfunachzisch ([[24.8.]]1785) storv Napoleons Papp un hö wood dr Chef van d Familisch, da singe äldöre Brooch Pastuur woode wooch. Met 16 Jooch schaffte Napoleon öt, Offizier z wääde. [[Joohr 1786|Söövezehhondötsääsunachzisch (1786)]] wood hä Leutnant em Rejiment ''La Fère ''. Zwei Jooch spiidr [[Joohr, 1788|Sövvezehhondötachunachzisch (1788)]], wood hä no Auxonne vorsatze.
 
=== D Revolutiun ===
 
[[Datei:Jacques-Louis David 017.jpg|thumb|Napoleone Buonaparte]]
Napoleon soch en d Revolutiun va [[Joohr 1789|Sövvezehhondötnüngunachzisch (1789)]] ön Möjölischkeet, Korsika va Frankreich unavhängisch z maache un woch doher önö Vreund van d Revolutionäre, henger di hä sisch met si Rejiment stallt. [[Joohr 1791|Sövvezehhondötennunnüpngßisch (1791)]] wood Napoleon zom Premiumleutnant va sii Rejiment. EmAm 17. Juli Sövvezehhondötennunnüngßisch (17.7.1791) troon Napoleon zo d Republikaner övver un wood Medglied van dr Jakobinerbond. Em selbe Joohr wood Napoleon dr Chef van d Nationaljarde op Korsika. Dobei jeroont hä ävver ä Kämpfe un Napoleon jeht no d Franzuuse zöröck.
 
[[Joohr 1792|Sövvezehhondötzweiunnüngßisch (1792)]] wood Napoleon us d Armee entlosse. Hä hott Flupp. Als hä no [[Paris]] jäng, öm jäje sing Entlossong z klaare, do hant se häm net mä neu äjestalt, se hant häm zom Hauptmann jemaat. Napoleon jäng bald weer no Korsika zöröck un kämpfte jäje Sardinie. Als dr Nationalkonvent sisch jäje Napoleon ussproch, moot Napoleon met sing Familisch en öt Exil no Frankreich joo.
 
Als ä [[Frankreisch]]Frankreich d [[Jakobiner]] va ''[[Maximilien de Robespierre]]'' d Macht övvernomme hodde, jäng Napoleon zo si Rejiment no Südfrankreisch zöröck. Sei hellte häm vöör önö johe Vreund un maade Napoleon zm Chef van d Artillerii un hä söllt helpe, de Stadt Toulon ezönemme. Met d Hölp va Napoleon hat dat am Nüngßende 19.Dezember Sövvezehhondötdreiunnüngßisch ([[19.12.]]1793) gefluppt un am Zweiunzwanzischste22. Dezember Sövvezehhondötdreiunnüngßisch ([[22.12.]]1793) wood Napoleon zom Brijadejeneral gemaat. Hä wood Chef van d Armee ä [[Italien|Italie]]. Önö Schlaach en öt Jeneck kräät hä ävver als d Jakobiner verloore un hä sujaar en öt Jevängnis joo mood un hä öt Komando verloor.
Napoleon läävde nu ä [[Marseille]] un hott do ö Küddelche met ''[[Désirée Clary]]''.
Napoleon jäng no Paris un holp ''[[Paul de Barras]]'' bei önö Opstand, watt Napoleon dr Rang van önö Divisionsjeneral äbraat. Spiir wood hä sujaar övvischte Befehlshaber van öt Ennere.
Reih 33:
 
=== Dr Kresch jäje Italie ===
Zwei Daach no sing Huchzitt jäng Napoleon wärm no Italie, wo sing Armee op häm waade. Hä schaffte öt us dä welde Hoof ön modern Armee z maache. Am Zehnde10. Mai Sövvezehhondötsässunnüngßisch ([[10.5.]]1791) hat sing Armee jäje d [[Österreich]]er, dovöör at jäje dr ''König va [[Sardinien|Sardinie]]'' jewonne. Sing Ärfolge maade häm zwar ä Italie beliept, ävver ä Frankreisch traude se häm nät asu janz. Maache kutte se do ävver nät völl.
 
Zwei Daach no sing Huchzitt jäng Napoleon wärm no Italie, wo sing Armee op häm waade. Hä schaffte öt us dä welde Hoof ön modern Armee z maache. Am Zehnde Mai Sövvezehhondötsässunnüngßisch ([[10.5.]]1791) hat sing Armee jäje d [[Österreich]]er, dovöör at jäje dr ''König va [[Sardinie]]'' jewonne. Sing Ärfolge maade häm zwar ä Italie beliept, ävver ä Frankreisch traude se häm nät asu janz. Maache kutte se do ävver nät völl.
 
=== Äjipten ===
 
Am Ischte 1.Juli Sövvezehhondötachunnüngßisch1798 ([[1.7.]]1798) koom hä met 38.000 Soldate ä [[Ägypten|Äjipten]] a. Vörhen hot hä at [[Malta]] besatze. Am Dreiunzwanzigste23. Juli Sövvezehhondötachunnüngßisch ([[23.7.]]1798) trock hä ä [[Kairo]] enn. Do kräät Napoleon d Informatiun, datt sing Scheffe van d Ängländer versenkt woode send. Hä woch dodörch van sing Heemöt avjetrennt. Wesseschaftler, di bei häm woore, maade en di Zitt völl Entdeckungen, ävver ewisch kutt un wool Napoleons Armee nät än Äjipten bliive. Dozo koom, dat d [[Pest]] völl Soldate ömbraat. Hä leed völl van sing Soldate zöröck un jäng wärm no Frankreisch, wo hä am Nüngde9. Oktober Sövvezehhondötnüngunnüngßisch ([[9.10.]]1799) akoom.
 
=== 18. Brumaire VIII. un watt druss wood ===
 
[[Datei:Emmanuels.jpg|thumb|[[Emmanuel Joseph Sieyès]]]]
Do känne ä Paris me an önö Erfolsch van öt Direktorium jlood, spellte ''[[Emmanuel Joseph Sieyès]]'' un ''[[Roger Ducos]]'' met dä Jedanke, öt Direktorium z stürze. Napoleon sollt hälpe un met sing Hölp hand se öt jeschafft. Bonaparte, Sieyès un Ducos woode Konsule. Napoleon schaffte öt dobei dr ischte z wääde un moch ka sahre, dat hä allein rejierde. Am vönfunzwanzigste25. Dezember Sövvezehhondötnüngunnüngßisch ([[25.12.]]1799) wood bestemmt, dat Napoleon als ischte Konsul vöör 10 Joohr em Amt blieve kutt. Z ischt kämpfte hä jäje alle us d Oppositiun. Ävver öt rischtije Kämpfe kutt hä och net losse. Am Veezehnde10. Juni Achzehhondöt ([[14.6.]]1800) jewonn hä em zweide Koalitionskresch. Am Aachde8. Oktober Achzehhondötunee ([[8.10.]]1801) maade hä Vreede met do Russe, am vönfunzwanzigste25. MärzMääz Achzehhondötunzwei1802 met ([[25.3.Großbritannien|Ängland]]1802) met Ängland. Achzehhondötundrei (1803) vorkoofde Napoleon [[Louisiana]]. Achzehhondötzwei (1802) leed Napoleon sisch zm Konsul vöör dr Rest va si Lääve wääle.
 
=== Kresch jäje Russland un Dütschland ===
Als d [[Preußen|Preusse]] d Franzuuse saahte, sei sollte sich hänger dr [[Ring]] zöröcktrecke, do entscheed Napoleon, dat sing Soldate dörch [[Thüringen|Thüringe]] no [[Berlin]] träcke sollte. Bei [[Jena un Auerstätt]] verloore d Preusse un d Franzuuse marscheerde ä Berlin än. Ävver hä trock wiir. Suu verbraat hä dr [[Winter|Winkter]] Achzehhondötsääß(/Achzehhondötsövve (1806/1807) ä Warschau, wo hä ö Küddelche met Maria Walewska hot un höör ö [[PanzKind|Kengk]] maade. Am sövvende7. Juli Achzehhondötsövve ([[7.7.]]1807) joov öt Vreede tösche Frankreisch, [[Russland]] un Preussen dörch dr Vreede va [[Tilsit]]. Bo janz Zentraleuropa wood nu va Frankreisch kontrolliert.
 
=== Önö neue Kresch jäje Russland ===
 
[[Datei:Andrieux - La bataille de Waterloo.jpg|thumb|Waterloo]]
Dr Zaar [[Alexander I.]] wool nät mi länger d [[Kontinentalsperre]] jäje Ängland metmaache. Doropp hän trock Napoleon all sing Soldate zösamme un hot övver 675.000 Mann an d Jrenz zo Russland stooh. Hä kämpfde wi önö Welde, ävver dat Land wooch asu jruuß, dat hä zövöll Soldate verloor. Bei d [[Schlacht va Borodino]] veele allein 80.000 Soldate. Hä kutt zwar noch [[Moskau]] änämme, ävver am Achzehnde18. Oktober Achzehhondötzwölf (18.10.1812) entscheed hä, aavzötrecke. Mä 18.000 Soldate koome heem.
 
=== Wärm Heem ===
Als hä heem woch, do zeechte öt sich, dat sing Vreunde sich neu Vreunde soohte. Hä vorloor dr Röckhalt en d Armee. Am Änundressigste März Achzehhondötveezeh ([[31.3.]][[1814 (Johr)|Määz 1814]]) vorloor hä Paris. Am Elfde11. AprilAprel Achzehhondötveezeh ([[11.4.]]1814) joov hä op. Hä wood dorop hen dr Herscher va [[Elba]] un kräät 1.000 Soldate.
 
=== Op Elba un St. Helena ===
 
[[Datei:Paris Tombeau Napoléon.jpg|thumb|Öt Jraav va Napoléon]]
Am Viirde4. Mai Achzehhondötvoffzeh ([[4.5.]][[1815 (Johr)|1815]]) koom hä ä Elba a un versoot am Ischte1. MärzMääz Achzehhondötvoffzeh ([[1.3.]]1815) weer no Frankreisch zöröck z joo. Napoleon schaffte öt, 125.000 Soldate z sammele un trock jäje Österreich, Russland, Ängland un Preußen. Hä hat zwar a paar Schlachte jöwonne ävver ä [[Waterloo]] vorloor hä jäje d Armee va [[Wellington]]. Doropp beschlosse d Alliierte häm no [[St. Helena]] en öt Exil z schecke. Am [[Vönfde5. Mai]] [[Achzehhondötennunzwanzisch]] ([[5.5.]][[1821 (Johr)|1821]]) storv hä. Seit dr [[Vofzehnde5. Dezember]] [[Achzehhondötveezisch]] ([[15.12.]][[1840 (Johr)|1840]]) litt hä em [[Invalidendom]] ä Paris bejraave.
 
=== Websigge ===